Urtero bezala Behatokiak jasotako kexen bilduma egin eta txosten batean aurkeztu ditu Euskal Herrian hizkuntza-eskubideen bermeaz arduratzen den erakundeak. Herritarrek Euskararen Telefonoaren bidez Behatokira helarazitako gertaerek agerian jartzen dute "gero eta gehiago direla euskaraz bizi nahi duten herritarrak eta gero eta determinazio handiagoarekin ekiten diotela euren nahi hori errealitate bihurtzeko jardunari, aitzitik, errealitateak ez die hori ahalbidetzen".
"Urraketek herritarrari bazterketa, nahigabea, amorrua, inpotentzia… sentimendu ugari sentiarazten diote", esan du Petriatik. Horretarako, 2014an jasotako hainbat gertaeren berri eman du Behatokiak. Gurutzetako ospitalean jazotako hau izan da aipatuetako bat. Herritarrak horrela jakinarazi zion bere kasua Behatokiari:
“Gurutzetako ospitalean izan nintzen joan den ostiralean, zazpi urteko alabarekin, Haur Psikologia sailean. Alabak bere zailtasunaren balorazioa egiteko test batzuk bete behar zituen. Probak pasatzen ari zen psikologoa erdalduna zen. Alaba gaztelaniaz nekezago moldatzen dela adierazi nion eta kezka azaldu baldintza horietan egindako frogen fidagarritasunaz. Arrazoi nuela esan zidan psikologoak, ulermenak eragina duela emaitzetan, baina psikologoa euskalduna izan balitz ere testak gaztelaniaz egin beharko zituela, euskaraz ez dituztelako. Hala, alabari laguntzearren itzultzaile lana egiteko baimena eman zidan. Euskaraz eta gaztelaniaz badakidan arren, ez naiz itzultzailea, eta ez nago erabat ziur nik egindako itzulpenaren baliozkotasunaz... Horiek horrela, zer fidagarritasun izan dezake nire alabak baldintza horietan eginiko testaren emaitzak? Zer sinesgarritasun emaitza horietan oinarritutako diagnostikoak? Testak euskaraz izateko eskubidea dugu. Bada garaia Osakidetzak erabiltzaile euskaldunoi kalitatezko zerbitzua bermatzeko behar diren bitartekoak jar ditzan".
Ildo horretan, Behatokiko zuzendariak 2014an Euskararen Telefonoaren bitartez jasotako bizipenak aintzat hartuta, "herritarra oztopoei aurre egiteko prest dagoela ikusi dugu eta saiatzen da konponbidea bilatzen, egoera hori hobetzeko zerbait egiten", esan du. "Horretarako laguntza eta elkartasuna eskatu eta bilatzen ditu, horrela jotzen du Behatokira. Elkarlanean aldaketa eragin dezakegula ikusi ahal izan dugu".
Urraketa eremuak "klasikoak"
Hizkuntz-eskubideen urraketa eremuak ez dira aldatu, orain arteko berberak dira, "klasikoak". Osasun zerbitzuen alorra, esaterako, "enkistatzen" ari dela aipatu du Petriatik. Pedriatra eta familia mediku euskaldunak aurkitzeko zailtasunak "Euskal Herri osoan daude". Lehentasunezko eremutzat jotzen du Behatokiak osasungintzarena, baina urtez urte aldaketa gutxi erakusten du.
Herrizaingo eta Segurtasun alorrean, Hezkuntzan eta Justizian izaten dira, Osasungintzarekin batera, traba gehien. "Unibertsitatean eta Lanbide Heziketan gabeziak daude eta, zer esanik ez, epaitegira jotzen duzunean prozedura bat abiatzeko", esan du Petriatik.
Eremu publikotik kanpo ere badira urraketak, eremu soziekonomikoan batik bat, eta adibidetzat jarri ditu Behatokiak argindar edota telefono kontratuaren inguruan bezeroei informazioa ematerakoan enpresek euskaraz komunikatzeko egiten duten ahalegin txikia.
Lorpenak
Euskaltzale aktiboa indartzen ari dela ere nabarmendu du Petriatik, "ahalduntzea errealitate bat da. Egoera aldatzea lortzen da eta argi dugu aldaketa txiki askoren ondorio izango dela aldaketa handia". Hori irudikatzeko, 2014an Behatokiak kudeatu duen eta konpontzea lortu den bi kasu ekarri ditu gogora.
Lehen kasua Bilboko Metropolitan gimnasioko bezero baten kexaren ondorioa da. Gimnasioko mezu guztiak, bai idatziak bai bozgoragailu bidez zabaldutakoak, gaztelaniaz zirela eta, jo zuen lagun batek Behatokira. Erakundeko ordezkariak gimnasioko arduradunekin harremanetan jarri eta kexa helarazi zioten. Izan du, bai, ondoriorik kexak. "Lortu dugu aldaketa", adierazi du Petriatik, gimnasioan "hasi dira euskara erabiltzen".
Bigarren lorpena Alzheimerra duen emakume heldu baten erantzunaren ondorioa da. Horrela azaldu zuen emakumeak berak bere egoera kexaren berri ematean:
"Alzheimerra dut eta AFAGIk antolatzen dituen psikoestimulazio tailerretara joaten naiz. Tailerrak gaztelaniaz izaten dira. Ni euskalduna naiz eta beti jardun dut euskaraz ahal dudan guztietan eta orain ere hala izatea nahi dut. Gainera, euskara nire ama hizkuntza da eta dudan gaitzarekin euskaraz hobeki moldatzen naiz. Tailerrak euskaraz egiterik badagoen galdetu dut elkartean baina ezetz erantzun didate, taldeak osatzeko jarraitzen diren irizpideek ez dutela ahalbidetzen".
Kexa jaso eta berehala jarri zen Behatokia harremanetan AFAGIrekin, Gipuzkoako Alzheimerdunen eta Bestelako Dementziadunen Senitartekoen eta Lagunen Elkartearekin. Hainbat tramite egin ondoren, tartean Gipuzkoako Foru Aldundiarekin eta Donostiako Udalarekin, erantzunik ez zegoela eta, AFAGIrekin bilera egin zen; izan ere, tarte horretan herritarra behar zuen zerbitzua jaso gabe zegoen. Bilera oso tonu onean joan zen. Taldean hartzen zuen tailerra, momentu honetan banaka jasotzen du monitore euskaldunarekin. Herritarra oso pozik dago jasotako emaitzarekin.
Agintarien eta erakundeen utzikeria eta erosotasuna
Testuinguru orokor baten baitan ematen dira egoera hauek guztiak. "Urtez urte errepikatu dugun gauza bera esan beharrean gaude orain ere. Euskal Herriko eremu administratibo guztietan, estatu administrazioak, administrazio autonomikoek eta toki administrazioek, arlo publikoan zein sektore sozioekonomikoan gertatzen dira urraketak".
Egoera horiek ez direla bere horretan sortzen ere esan du Petriatik; alegia, hizkuntza-eskubideen urraketa horien atzean erantzuleak daude eta hauen jarreraren aurrean kritiko agertu da Behatokiko zuzendaria. "Erantzukizunak dituzten pertsonak eta arduradunak, maiz, uzkur dira urraketa egoeren aurrean. Hainbatetan utzikeriaz jokatzen dute. Kritikagarria da agintarien aldetik euskaraz bizi nahi hori bermatzeko behar besteko ahalegina ez egitea".
Eskubideak, tartean hizkuntz-eskubideak, bermatzearen ardura agintari eta erakundeena den arren, "utzikeriaz" jokatzen dute Behatokiaren ustez. Herritarrek ahalegina egin arte, "eroso" daude asministrazioak. Erosotasun egoera hori baztertu eta "esku hartzeko" eskatu die Petriatik erakundeei, eta "ezinbestekotzat" jo ditu aurrera egiteko: "Administrazioen konplizitatea behar da, elkarlanetik etorriko dira emaitza positiboak". Esku-hartze hori erakundeek "aurretik" egin behar dutela zehaztu du, prebentzio gisa, hizkuntz-eskubideen oztopo eta urraketei "tarte txikia" uzteko.
Amaitzeko, bi deialdi egin ditu Behatokiko zuzendariak. Alde batetik, elkarlanerako deia luzatu du, "euskaraz bizi ahal izateko ezinbestekoa da herritarren eta erakundeen konplizitatea. Izan ere, helburu hori erdiesteko beharrezkoa da bakoitzak dagokion mailan eta dagokion esparruan bere ekarpena egitea". Eta herritarrei abiatutako bidetik jarraitu eta hau intentsitate handiagoz egiteko gonbita ere egin die, "herritarren presioa areagotu behar da. Ahaldundu, ez utzi pasatzen bat bera ere".
'Hizkuntza-eskubideen egoera Euskal Herrian 2014' txostena
www.behatokia.eus
www.euskararentelefonoa.eus
