Noizbait pentsatu zenuen txikitan Athleticen lan egitea?
Ez. Athletic-era heldu nintzen proiektu bat aurkezteagatik. Futbolari eta soziologiari buruzko testu batzuk eginda nituen eta filosofiako doktoregoa ikasten ari nintzela bibliografia pila bat aurkitu nuen; soziologiari buruzkoa batez ere. Txundituta utzi ninduen horrek, eta lan-eremu bat zegoela ikusi nuen. Ingalaterran, Hego amerika eta Frantzian lantzen ari zen. Irakurletza eta futbolaren zaletasuna bananduta neuzkan ordura arte, baina honen ostean, pentsatu nuen futbol talde batean garai horretan sortzen ari zen korrontearen inguruko jarduerak egitea ideia ona izan ahal zela.
Beraz, horren inguruko proiektu bat aurkeztu nuen eta mugimendu askoren deia izan nuen. Urte horietan Luis Solar lezamako zuzendaria zen eta nik ezagutzen nuen. Batzar batean esan zioten ez zekitela zer egin fundazioarekin eta berak nire izena gomendatu zuen. Nire proiektua aurkeztu zien eta hiru bileren ostean hartu ninduten. Esango nuke kultur programa bat sistematikoki lantzen hasi zen munduko lehen taldea izan ginela. Hasiera-hasieratik, fundazioa hirian kultura modu iraunkorrean programatzen zuen erakundea izatea izan zen gure helburua. Ziklo txiki batekin hasi ginen, eta orain arte.
Kultura eta futbola batera joan daitezke?
Esaldi horrek zentzua izan zuen bere garaian baina orain ez dauka. Emakumezkoen futbolarekin gertatzen den moduan. Jendeak jarraitzen du planteatzen ea emakumeak garrantzia duten futbolean eta horretaz nekatuta daude jokalariak. Belaunaldi berriek normala ikusten dute, baina duela 20 urte agian arraroa zen. Zalantzan jartzen jarraituz gero, estigmak aurrera jarraituko du, kulturarekin bezala. Askotan galdetzen didate ea futbola eta kulturak loturarik daukaten. Eta bai, eskutik helduta doaz. Futbola kultura bat da.
"Futbola ulertzeko soziologia ez da nahikoa. Gehiago behar duzu"
Eta filosofiarekin loturarik al dauka futbolak?
Futbol entsegu oso onak daude. Simon Critchley-ren En que pensamos cuando pensamos en fútbol adibidez. Puntualagoa da, baina futbolaren soziologia asko dago. Hego amerikan batez ere asko idatzi da. Fenomenora nola hurbiltzen zaren ere eragiten du. Futbol literatura irakurtzen hasi nintzenean, saiakera irakurtzen nuen, batez ere. Konturatu nintzen zenbat eta gehiago urrundu ikasteko arrazoitik, orduan eta sendoagoa zela diskurtsoa.
Athletic nola tratatzen zen ikusi nuenean, konturatu nintzen ez zirela ezertaz enteratzen. Ez zuten sakontzen. Athletic Euskal Herriaren ordezkaria zela esaten zuten, baina ez. Athletic askoz ere sinbolo konplexuagoa da. Presidente frankistak izan ditu, Basagoiti Athleticekoa da ere. La Razonen zuzendariak esaten du Athleticekoa dela 11 espainiarrek jokatzen dutelako. Interpretazio asko edukitzea da Athletic-en aberastasuna, liburu on batekin gertatzen den moduan. Athletic buruz idazteak soziologiak lehen begiratuan eskaintzen duen ikuspegi baino askoz konplexuagoa eskatzen zuen. Alde horietako bat sentimentala dela konturatu naiz. Klub bat da zuretzat esan nahi duena. Pertsonen konexioa ezartzen da.
Hijos del fútbol idatzi nuenean, entseguak esperientzia pertsonalarekin nahasten nituen, era anarkikoan. Ikuspegi hori hurbilagoa da nire ustez. Futbola ulertzeko soziologia ez da nahikoa. Gehiago behar duzu.
Azkenaldian futbolari buruzko liburu asko ari dira ateratzen?
Bi mugimendu daude. Lehenengoa 90eko hamarkadaren inguruan eman zen. Vázquez Montalban futbolaz hitz egiten hasi zen ikuspegi politikoarekin. Ostean, El Pais-eko erredakzioan Valdano agertu zen; idazten hasi zen lehen jokalaria. Berarekin batera, Santiago Segurola, Patxo Unzueta, Jordi Puntí, Sergi Pàmies... Erredakzio batean talentu handiko jendea elkartu zen, kirolarekin literatura ona egiteko. Honek zentzua zeukan, izan ere, futbolak idazteko ematen duen aukera askoz zabalagoa da. Literaturarako leku gehiago dago, metafora gehiago egiteko eta kontatzeko beste modu bat.
Urte batzuk geroago, mende honen lehen zatian, bigarren belaunaldia iritsi zen, eta haien artean nire burua sartzen dut. Hainbat idazle agertzen dira; Libero eta Panenka aldizkariak agertzen dira. Hooligans ilustratuen bilduma sortzen da. Ko argitaletxea. Bigarren olatua izan zen hura. Azken aldian badirudi liburu gutxiago agertu direla baina berriz gora egin du.
Zure nobeletan fikzioa edo errealitatea lantzen duzu?
Idazle gisa, ez dut bereizten. Batzuetan historia gertatu da eta beste batzuetan ez. Libro de familia-rekin pasatu zitzaidan, esaldi hau kentzea ahaztu zitzaiela editoreei: liburuak eta egilearen informazioak ez dute zerikusirik errealitatearekin. Irakurle batzuk galdezka etorri zitzaizkidan esanez, istorioa egia zela pentsatu zutela hura irakurritakoan. Ez nion garrantzia eman; liburua gustuko izan baduzu berdin du. Nahiz eta ez asmatu, memoriak fikzioak bezala funtzionatzen du. Irakurri nuen saiakera batek esaten zuen, fikziozko oroitzapen bat eta benetako oroitzapen bat bereiztea ezinezkoa dela.
Dena fikzioa da. Asko molestatzen nau idazle batzuek gertakarietan oinarritutako literatura mespretxatzen dutenean. Ez fikziozko eleberria da Libro de familia.
"Argi neukan zirraraz gainezka egiten banuen irakurleak ez zuela Libro de Familia irakurriko"
Noizbait liburua idazteari utzi behar izan duzu?
Une batean asko hunkitu nintzen eta gelditu egin behar izan nuen, baina une bakarra izan zen. Andoni Egañak zioen zenbat eta bihotzezkoagoa izan bertsoa, orduan eta txarragoa izango da. Hotza izaten saiatu behar zara. Argi neukan zirraraz gainezka egiten banuen irakurleak ez zuela Libro de Familia irakurriko. Distantzia markatu nahi nuen. Izan ere, kritikaren batek esan du liburu sentimentala dela eta ez zait hori gustatu. Ez dut uste hala denik.
Oso une zirraragarria izan zen, amak kontatu zidanean Burdeoxera joatea erabaki zutela gurekin, eta bide erdian, zerbitzugune batean, aitak eta berak esan zuten: "Nora goaz?", eta buelta eman genuen. Oso hunkigarria izan zen, gu txikitan oso zoriontsuak izan ginelako. Momentu horretako ziurgabetasuna, sinbolo indartsua iruditu zitzaidan. Nora zihoan ez zekien familia baten irudia zen.
Esan daiteke, istorio interesgarri bat aurkitu zenuela kontatzeko.
Txikitatik nekien istorio ona nuela. Jendeari esaten nionean nire aita, amak nitaz haurdun zegoela esan zion egun berean hil zela, jendea txundituta geratzen zen. Argi neukan hori izango zela liburuko lehen esaldia. Liburua gogotik hasi nuen, zailena tonua mantentzea da. Hori zailagoa da. Nik argi neukan istorio ona nuela, nire amaren historia ezagutzen nuelako, eta garai labur batean gertaera asko izan zituen. Hasieran ez nekien nola kontatu, ez nuelako nahi irakurleak umezurtza nintzela pentsatzea, aita oso txikitatik izan bainuen.
Informazio hori nola erabiltzen duzun ikusi behar duzu, eta historiatik haratago doan arreta-tonua nola mantendu. Batzuetan istorio bat duzula uste duzu, baina kontatzen hasten zara eta berehala desegiten da.
"Lan finkoa izateak nahi duzuna idazteko askatasuna ematen dizu, likidazioen zain egon gabe"
Lan finko bat izateak, nola eragiten du idazterakoan?
Ni freelance izan nintzen luzaroan. Asko sufritzen dut idazten, barrutik hustu egiten naizela uste dut . Autodidakta naiz, eta 8 orrialdetan zehar Lapiz aldizkarirako idazten nuenean, ez nintzen gai fikzioa idazteko. Ezin naiz egon 8 orduz ordenagailuaren aurrean. Beraz, arteari buruz idazten banuen, ezin nuen beste ezertaz idatzi, eta une horretan nire lana zen. Lan finkoa izateak nahi duzuna idazteko askatasuna ematen dizu, likidazioen zain egon gabe. Lagun asko ditut egoera horretan, eta data estresagarria da. Lana izateak beste aukera batzuk ematen dizkizu. Arazoak baditut, dirua daukat abokatuak ordaintzeko.
Hala ere, argi dago denbora gutxiago daukadala. Egunean ordu eta erdi transkribatzen dut. Goizeko 6etan jaikitzen naiz 07: 30ak arte. Lanaldia hiru ordu luzatzen dut. Inspirazioa ez da berdina. Izan ere, gauez hasten banaiz eta inspirazioa goizeko 1etan sartzen bazait, hirurak arte egoten naiz idazten eta gero ea nor jaikitzen den hurrengo egunean.
Zer aldatu dizu Aita izateak?
Asko. Lehendabizi ordutegia aldatu dit. Lehen gauetan idazten nuen eta orain goizean goiz jaiki behar dut. Material sukoia lantzen ari naizen liburu hauetan, giza harremanak, esperientzia pertsonaletan oinarrituak... beti pentsatzen dut nire semeengan. 15-20 urte dituztenean eta irakurri nahi duteneandut nahi inolako gaitzespenik egotea, oso gaizki hartzen baitut gaitzespenaren literatura. Gero eta ohikoagoa da zure familiako norbaiten aurka idaztea. Argi neukan beraiengan edo nire amarengan pentsatuko nuela.
Nola eragiten du zure semeengan zu idazle izateak edo Athletic-en lan egitea?
Haurrek irakurtzeko, zu irakurle izan behar duzu. Nire kasuan gauza ezaguna zaie. Semeek irakurtzea lortzeko nola egiten dudan galdetzen didatenean bi gauza esaten dizkiet. Zuk irakurriz eta debekatuz. Esaiozu ezin duela gauez irakurri eta linterna batekin irakurtzen aurkituko duzu. Liburuak eduki behar dituzu etxean. Berak irakurtzea nahi baduzu, irakurri liburu bera lehendabizi eta partekatu berarekin irakurketa. Horrela, berarekin partekatu ditzakezu momentuak.
Baina idazlearen alderdia ez dute gehiegi nabarmentzen. Athleticen lan egitearen kontua pixka bat gehiago, baina ez dakite oso ondo zer egiten dudan, oso txikiak dira. Duela urte batzuk, Athleticen jokatzen nuela uste zuten. Orain gauza gehiago galdetzen dizkizute. Lagunei gehiago liluratzen die.
Jendeak gero eta gehiago ezagutzen du Fundazioaren lana?
Pentsatu behar duzu zein izango den zure target-a. Batzuek diote bazkide guztiek ez dutela proiektua ezagutzen, baina guztiei ez zaie interesatzen. Prentsarako sarbide ona dugu, baina jende askori ez zaio interesatzen. Helburua ahalik eta jende gehienarengana iristea da, baina perspektiba galdu gabe. Sortzen dituzun inpaktuen arabera neurtzen da arrakasta.
"Urte askotan zehar, harreman-testuinguru bat sortzen dugu jokalariekin"
Zer eragin daukate zuen ekitaldiek futbolariengan?
Fundazioak nolabaiteko erantzukizuna du plantilletan daukagun futbolari motan. Oscar de Marcosekin Togo argitaratu genuenean mugarri handia izan zen niretzat. Ainhoa Tirapurekin Bizitza Eskukadaka atera genuenean ere. Izan ere, lehen taldeko jokalari batekin egindako aliantza da. Beste klub batzuek egiten dutenaren oso bestelakoa da. Jokalarien bertutea da, baina uste dut guk sortu dugula hori gertatzeko ingurunea.
Ez gara egun batean iristen eta esaten diegu, “Kaixo Galder naiz eta zurekin liburu bat argitaratu nahi dugu”. Urte askotan zehar, harreman-testuinguru bat sortzen dugu jokalariekin. Modu honetan liburua idaztea proposatzen diogunean, jokalariak ikusiko du ez dela egun bateko gauza. Irakurleon-irakurleona irakurketa-kanpainaren kasuan bezala. Guk ezin dugu lehen egunean jokalari bat atera poster batean eta irakurtzera behartu. Hori baino lehen, denboran iraun zuen ekintza bat egin genuen, Athletic irakurketa kluba izenekoa. Bertan jokalariek irakurketen iradokizunak jasotzen zituzten eta gero irakurketa klubetara joaten ziren. Guk jendea irakurtzera animatzen dugu liburuak guk ere irakurri ditugunean. Eta horrek, jokalaria besterik gabe bertara argazkia ateratzera eramaten baduzu baino eragin handiagoa dauka.
20 urte ditu jada fundazioak
Urteurrena ospatzeko orain arte egindakoa batzen ari gara, eta konturatu gara oso gauza interesgarriak egin ditugula denbora honetan. X. urteurrenean Thinking football jaialdiaren lehen edizioa egin genuen. Gizarte eta futbol topaketa batzuk izan ziren. Asmoa zen, jendea futbolak gaur egungo gizarteetan duen zeregina zein den galdetzera ekartzea. Maila handiko jendea pasatu da topaketa horietatik. Hori ez zuen inoiz talde batek egin. Inoiz ez du talde batek pentsatu futbolaren papera zein den, eta egia esan, oso esperientzia ona izan zen.
Zer izan da pandemia garaian lan egitea?
2020ko jaialdia agertoki apokaliptikoa egin genuen. Six Dreams dokumentala proiektatu genuen. Adurizen istorioa kontatzen zuen filmak, eta jokalaria, zuzendaria eta bi produktore, San Mameseko harmailetan Sushia jaten amaitu genuen. Izan ere, jatetxe guztiak itxita zeuden. Oso zaila izan zen, baina hor jarraitu dugu. Bagenekien presentzialtasuna zela gure balioa. Online egiten saiatu ginen, baina oso konplexua zen. Azken bi urte hauetan elkarrekin egin ditugu letra- eta zinema-jaialdiak, baina berriro banatu nahi ditugu.
Aurtengo Thinking Letrak eta Futbola Orsai taldearen sorpresarekin etorri da.
Oso harro sentitu nintzen. Orsaik kontzertu bat eman zuen lehen aldia jaialdian izan zen. Lehen taldearen inplikazio-maila adierazi zuen horrek. Aurten jarritako dokumentalaren zuzendariak ez ziren etorri pandemiagatik. Ondorioz, pixka bat hutsik geratu zitzaigun ikusleen galderekin eta erantzunekin egin ohi dugun ondorengo ekitaldia. Beraz, kontzertu txiki bat ematea proposatu genion Orsairi. Aurreko asteburuan Cadizen aurka galdu arren, etorri eta bertan egotea erabaki zuten. Harro egoteko unea izan zen. Egun hartan oso hunkituta nengoen. Kritikatuak izateko arriskua hartu zuten fundazioari laguntzeko. Asko eskertzen diet eta, oro har, bi aldagelei. Gurekin oso inplikatuta dauden taldeak ditugulako.
"Futbolariak eroso sentitzeko eta garatzeko ingurune bat sortu dugu"
Aipatutako kritikak jasotzeko arrisku handiagoa daukate gizonezko jokalariak?
Neskek ez dute hainbeste sufritzen arlo horretan, emakumezkoen futbola atseginagoa delako, kritika gutxiago jasotzen dituztelako. Baina bi aldeetan izan beharko luke horrela. Hona iristean, jokalari bati proposatu nion futbol-literatura topaketa batean egoteko, baina unea ez zela esan zidan. Asko harritu ninduen. Azaldu zidan, zelaian ondo jokatzen bazuen, jendea esango zuela: “Jokalari ona eta gainera irakurlea”. Baina txarto jokatzen bazuen futbolean bakarrik ez zentratzeagatik kritikak jasoko zituela azaldu zidan. Gauza bera gertatzen zaie jarrera politikoarekin.
Oso gauza bidegabea da, kirolariari bakarrik egiten zaiolako. Neskei gutxiago gertatzen zaie, batez ere kulturari dagokionez. Erraz ulertzen da neska jokalari batek bi unibertsitate gradu izatea, baina jokalari batekin gertatzen bada, esaten duzu ez dela futbolean zentratzen ari. Horregatik oso arduratsuak dira horrekin, eta nik hemen sartu nintzenetik ulertu nuen. Hori da hain zuzen ere gure arrakastaren parte. Futbolariak eroso sentitzeko eta garatzeko ingurune bat sortu dugu.