XX. mendean Bizkaitik AEBetara egindako emigrazioa aztertuko duzu Asier Barandiaranekin batera, nola sortu zen proiektua?
Asier eta biok ezagun baten bidez jarri ginen harremanetan. Berak urte batzuk daramatza Amerikako Estatu Batuetara egindako immigrazioa eta diaspora aztertzen, eta nik beti izan dut interesa gai horrekiko.
Nondik datorkizu interes hori?
Nire bi birraitite urte asko egon ziren Ameriketan artzain, eta gero bueltatu ziren. Horrek piztu zidan kuriositatea.
Zer dela-eta aurkeztu zenuten proiektua Barandiaran Bekan?
Asierrekin jarri nintzen harremanetan berak proiektu hau Nafarroan daramalako. Lan bera Bizkaian egitea proposatu zidan. Sasoi horretan Barandiaran fundazioak Barandiaran Beka atera zuen eta gure proiektua aurrera ateratzeko aukera apropos moduan ikusi genuen. Animatu ginen, gure planteamendua aurkeztu genuen eta eman egin ziguten.
Zertan lagunduko dizue?
Urtebeteko beka da eta batez ere ekonomikoki lagunduko gaitu. Beste baliabide batzuk ere ematen dituzte, kontaktuak, esaterako.
Zein da urte honetarako duzuen planteamendua?
Orain dela hilabete eman digute beka eta oraindik lana antolatzen ari gara, hasi berri dugu proiektua.
Zerbait erabaki duzue jada?
Ikerketak hiru atal izango ditu. Lehena Bizkaian zentratuko dugu. Alde batetik, hemengo dokumentuak eta agiritegiak arakatuko ditugu, besteak beste, Euskadiko Artxibo Historikoan zabaldu berri duten Euskal Diasporaren Artxiboa. Bestetik, elkarrizketak ere egingo dizkiegu AEBetara emigratutakoei. Bigarren atala AEBetan dago zentratuta eta plan berdina jarraituko dugu. Hirugarren atala batutako informazio eta material guzti hori aztertzea, interpretatzea eta dokumentatzea izango da, idaztea, alegia. Idatzizko sintesi bat aurkezteaz gain, eskoletan erabiltzeko unitate didaktiko bat egitea da gure asmoa.
Zein helbururekin?
Lehen Hezkuntzako ikasleei egongo da zuzenduta. Gogoetarako eta analisirako gaitasuna garatzeko tresna bat izango da. Lehenengo pertsonan jarriko dizkiegu elkarrizketak, gaur egungo migrazioarekin loturak egin ditzaten, ulertzeko guk ere emigratu izan dugula.
Zehazki, zer aztertuko duzue?
Bizkaitik AEBetara egindako emigrazioa XX. mendean ikuspegi etnologiko edo antropologiko batetik. Horrek esan nahi du landa lana egingo dugula elkarrizketak lehenengo pertsonan jasotzeko. Ez da izango ikerketa historiko bat edo datu base bat, guk pertsonen sentimenduak eta esperientziak batu eta pertsona bakoitzaren idiosinkrasia babestu nahi dugu.
Zein metodo erabiliko duzue hori guztia ondo jasotzeko?
Barandiaran bekaren bitartez egingo dugunez, Jose Miguel de Barandiaranen metodologia jarraitu nahi dugu. Berak galdetegi luze bat sortu zuen, galdera oso zehatzekin, baina inoiz ez da erabili emigrazioaren eta diasporaren arloan. Guk moldatu nahi dugu, lortu nahi dugun informazioa bildu ahal izateko.
Zer motatako elkarrizketak izango dira?
Elkarrizketa sakonak izango dira. Adin kontuagatik, emigratu zutenek izango dute lehentasuna, garrantzia emango baitiegu lehen pertsonako kontakizunei. Gure asmoa da Bizkaiko eskualde bakoitzeko lau elkarrizketa egitea, gizonezko biri eta emakumezko biri. Orain kontaktuak bilatzen ari gara eta lana banatu dugu horretarako. Nik batez ere Bizkaiko kostaldeko eskualdeak egingo ditut eta Asierrek barnealdekoak; Bilboaldea elkarrekin egingo dugu. AEBetan lau eskualdetan egingo ditugu elkarrizketak, Kalifornian, Idahon, Utan eta Nevadadan; eta bakoiztean sei elkarrizketa, hiru emakumezkori eta hiru gizonezkori.
Nola egingo dituzue?
Lana euskaraz izango da eta ahalik eta elkarrizketa gehien euskaraz egin nahi ditugu. Udan AEBetara joateko asmoa dugu elkarrizketak lehen pertsonan egiteko eta hango liburutegietan arakatzeko, izan ere, han paper asko dago oraindik aztertu barik. Ezinezkoa bada bertara joatea, modu telematikoan egin beharko ditugu elkarrizketak. Erronka handia izango da, adineko pertsonak elkarrizketatu nahi ditugulako, baina ahaleginduko gara, ez dago besterik.
Orain dela 120 urte hasitako zerbait ikertuko duzue. Emigratutako belaunaldi batzuk ezingo dituzue elkarrizketatu, eta batzuk mugan egongo dira. Nola antolatuko duzue hori?
Emigrante izandako asko nagusiak dira eta haiek dute urgentzia handiena. XX. mendea hain luzea da eta hasierakoak bizirik egotea ezinezkoa denez, informazioa euren seme-alabengandik jasotzea espero dugu. Hala ere, lehentasuna eman nahi diogu lehenengo pertsonan bizi zuten horiei.
XX. mende osoa aztertuko duzue, asko aldatzen da garaiaren arabera?
Bai, batez ere arrazoiak. Joandako guztiek bizitza aurrera aterako ahaleginean egin zuten, lanera edo enpresak sortzera joaten ziren. Batzuk banaka joaten ziren, batzuk gazteak ziren, beste batzuk familiak, erbesteratuak… Profil ugari dago.
Eta eskualdearen arabera?
Dei efektua askotan gertatzen zen. Aurretik pertsona bat zihoan eta denbora bat igarota ikusten bazuen lanerako aukera zegoela, besteei deitzen zien. Askotan Bizkaiko eskualde batetik asko joan dira AEBtako beste eskualde batera.
Batez ere baloreetan zentratuko duzue ikerketa.
Gauza immaterialetan jarri nahi dugu fokua: jakituria, ideiak, tradizioak, baloreak… Hemendik eramandakoak zein hona ekarritakoak.
Zer balore eraman zituzten bizkaitarrek hara?
Euskal Etxeak ikusten ditugu, euskara edota dantza klaseak ematen dituzten taldeak. Badago transmisio bat, baina oraindik ezin dugu esan zer eraman zuten zehazki.
Eta Bizkaira, zer ekarri zuten bueltatu zirenek?
Beste mundu ikuskera bat ekarri zuten, modernizazio prozesurako onuragarriak izan ziren baloreak. Nire aitonaren kasuan beti esaten da han erlijiositatea galdu zuela. Lanerako eta solorako teknika berriak ekarri zituzten eta euskal ekonomian nabarmen eragin zuten. Adibidez, handik egiten ziren diru bidalketei esker errentan bizi ziren baserritar familia askok baserria erosi zuten edo herriko eraikin enblematikoak eta elizak berritu zituzten. Gehiago egongo dira eta hori da jaso nahi duguna.
Talka kultural handia nabari zuten joandakoek?
Egongo zen kontrastea, hizkuntza aldetik batez ere. Artzain joan zirenek denbora asko ematen zuten bakarrik inor ikusi barik, ez zuten horrenbeste nabariko. Besteek, noski, desberdintasunak ikusiko zituzten, baina sasoi konkretu batzuetan hain indartsua izan zen emigrazioa ezen komunitateak sortu ziren, eta elkar babesteko modua izan zuten. Hori da utzi duten ondarea: oraindik euskal komunitateak eta Euskal Etxeak egotea.
Baduzue Deustutik joandako norbaiten berri?
Oraindik kontaktuak bilatzen ari gara, baina ziur aski Deustutik joandakoren bat egongo dela. 
>> SAKONEAN
“Belaunaldien arteko transmisioa eta konexioa egotea oso garrantzitsua iruditzen zait”
Aurretik beste ikerketarik egin duzu?
Ikasketak amaitutakoan Aranzadin hasi nintzen lanean eta Gerra Zibilaren garaiko ikerketa bat egin nuen. Gerra Zibila Bakion ikertu nuen eta liburu bat kaleratu nuen. Gero Labayru Fundazioan egon naiz eta han beste ikerketa mota batzuk egin ditut, batez ere Bizkaiko baserrien toponimiaren arloan. Orain immigrazioaren gaineko lan honekin nabil.
Zer jaso zenuen liburuan?
Hiru fase ikertu nituen: errepublika sasoia Bakion, Gerra bera eta gerraostea eta Frankismoko hasierako urte gogorrak. Jende asko elkarrizketatu nuen, oraindik bizirik daudenak, dokumentuak lortu, kartzelara joan zirenen zerrendak egin, beste era batean errepresaliatuak izan zirenen zerrendak egin, testuak batu, pertsona bakoitzaren istorioak jaso. Sasoi horretan Bakion gertatu zena kontatu nuen.
Zerk pizten dizu ikertzeko jakin-mina?
Beti eduki dut jakin-mina antzinako istorioak ulertzeko, imajinatzeko eta batzeko, edo beste herrialde batzuetan gertatzen dena ulertzeko. Hortik datorkit interesa. Belaunaldien arteko transmisioa eta konexioa egotea oso garrantzitsua iruditzen zait. Horregatik egingo dugu unitate didaktikoa. Uste dut gaur egun behar dela zerbait konektatzen dituena adinean sartuta dauden pertsonak eta egungo gazteak. Hor hutsune bat dago, edo ez dago interesik.