Etxebizitzari dagokionez, balantza desorekatu egin da higiezinen sektoreko lobby-ek (finantza- eta eraikuntza-arlokoak) hamarkada askotan egindako presioari esker, eta merkatu librean higiezinen etengabeko eraikuntzara eta salerosketara bideratutako politikei esker. Eredu horrek errentagarritasun askoz handiagoa ematen die sektore horiei guztiei alokairuak eskaintzen duena baino. Ildo horretan, 1985. urtean Boyer Dekretua sartzea funtsezkoa izan zen prozesu hori guztia errazteko, salerosketa diruz lagunduz eta etxebizitza publikoen parkea likidatuz. Esan liteke etxebizitza-politikek teilatutik hasi zutela etxea.
Aurreko guztiaren ondorioz, HEHko etxebizitza-parkean jabetzak guztizkoaren % 88 hartzen du; alokairu-parkea, berriz, % 12 eskasera murrizten da. Europako batez bestekoa % 31koa da, eta Alemania bezalako herrialdeetan alokairua etxebizitza-parkearen ia erdia da. Jabetzaren ehuneko hain handia ez dator bat herritarren lehentasunekin, batez ere gazteen lehentasunekin; izan ere, gero eta pertsona gehiagok nahiago dute alokairua jabetza baino, besteak beste ezin dutelako etxe bat erosi.
2008ko krisiak aurrezki-kutxen bankarizazio-prozesua ekarri zuen berekin, baita hauen erreskatea ere. Finantza-sistema horrek porrot egin zuen, besteak beste, hipotekak masiboki emateagatik ahalik eta etekin handiena lortzeko. Horren ondorioz, hipoteka bat eskuratzeko baldintzak gogortu egin dira, eta gutxienez etxebizitzaren balioaren % 20 aurreztu behar izan da, baita gutxieneko diru-sarrerak eta lan-egonkortasuna ere. Horrela, sistematikoki etxebizitza erostetik kanpo geratzen dira errenta baxuenak dituzten pertsonak eta kolektibo prekarioenak, hala nola emakumeak, migratzaileak edo gazteak.
Pertsona horiek guztiek etxebizitza eskuratzeko aukera bakarra alokairua da. Ikusi dugunez, parkea txikia da eta eskaria hazten ari da; beraz, merkatuan esku ez hartzeak prezio neurrigabeak ekarri ditu. Etxebizitza libreen hileko batez besteko errenta 1.000 eurotik gorakoa da 2018. urtetik EAEn, eta 18 eta 44 urte bitarteko pertsonen gehieneko prezioa 509 eurokoa da. Gazteenen kasuan, 389 eurokoa da. Gizonen eta emakumeen arteko soldata-arrakala 6 hilabete baino gehiagoko alokairua da. Pertsona arrazializatuek zailtasunak dituzte higiezinen agentziek etxebizitzak eskaintzeko ere.
Alokairuko etxebizitzen eskaintza eskasa are gehiago murrizten ari da azken urteotan, turismo-erabilerako etxebizitzak ugaritu egin baitira. Airbnb bezalako plataformetako pisuak auzoen jabe egiten ari dira, Blackstone edo Azora bezalako inbertsio-funts handiekin, pisu-bloke osoak erosiz eta jendea etxetik botaz erabilera turistikorako, errentagarritasun handiagoa ematen duen jarduera. Etengabe gertatzen ari da HEHko hiriburuetan, erakunde publikoen onespenarekin. Eneko Goiak berak esan zuen zure auzoan zahartu nahi izatea zertxobait “bikaina” zela. Agian alternatiba periferiako zubien azpian dago.
Orain arte, legeek eta etxebizitza-politikek ez diote arazo horri aurre egin. Legeek eskubide subjektiboaz hitz egiten duten arren, EAEn eta Nafarroan ez da bermatzen etxebizitza behar duen pertsona orok eskubide hori izatea. Alternatiba da zenbateko txikiko prestazioak eskaintzea, merkatu librean alokairua lortzea ezinezko egiten dutenak. Etxebizitzarako zuzkidurak ere urriak dira aurrekontuetan, EAEko BPGaren % 0,2 eta Nafarroako % 0,3 baino ez baitira. Irtenbidea ez da prestazioak, baizik eta etxebizitza duina izateko eskubidea bermatuko duen alokairuko etxebizitza publikoen parkea.
Ezinbestekoa da etxebizitza-politiketan eredua aldatzea. Hori da, hain zuzen, ELAtik eta beste kolektibo askotatik eskatzen ari garena. Alokairuko etxebizitza jabetzako etxebizitzaren gainetik lehenetsiko duen eredua. Horretarako, etxebizitza babestu guztiek alokairu-erregimenekoak izan behar dute. Halaber, beharrezkoa da etxebizitza hutsen parkea mobilizatzea, helburu horretarako erabiltzeko. Alokairu-erregimeneko eskaintzaren igoera horrekin batera, alokairuaren prezio neurrigabeak mugatu eta murriztuko dituen lege bat egin behar da, pertsona guztiek etxebizitza duina eskuratu ahal izan dezaten.
Ildo horretan, bereziki beharrezkoa da erabilera turistikoko etxebizitzen merkatua mugatzea, baita inbertsio-funts handiek pisuak erostea mugatzea. Legeak etxegabetzeak geldiarazteko eta eskubidea modu errealean bermatzeko balio behar du, ez bakarrik konponbiderik ez dakarten prestazioen bidez. Eta politika publikoek behar adina baliabide izan behar dute hori guztia gauzatu ahal izateko.
ELAk mobilizatzen jarraituko du etxebizitza pribilegio bikaina izan ez dadin, baizik eta eskubide erreala izan dadin.