Erabakiaren arrazoi nagusia zergak izan ziren (ez berak esplizituki esanda, baina begien bistakoa). Herrialde txiki mugakidera joanda, diru kopuru handi bat aurrezten da. Erabaki hori lehenago ere hartua zuten beste batzuek, hala nola kirolariek, ospetsuek, influencerek eta youtuberrek. Ezer berririk ez orduan, baina elementu ezberdinek bat egin dute albisteak metxa piztu eta eztabaidak ugaritu daitezen.
Zergatik sortu du oraingoan hainbeste iskanbila zerga-ihesaren maniobra honek? Hiru dira, nire ustez, arrazoi nagusiak: i) Gaur egungo testuinguru ekonomikoan (langabezia-tasa handiak, gosearen ilarak, osasun-sistema defizitarioa, etab.), pertsona askok erabaki hori berekoitzat hartu eta kalifikatu dute; ii) arma politikotzat erabili da erakunde-politikak bizi duen une tentsialean; eta iii) komunikabide klasikoek (telebistak eta prentsa idatzia) kosmos digitalari, erabateko mespretxua eta ezjakintasuna oinarri hartuta, eraso egiteko aprobetxatu dute. Eta azken puntu hori, youtuberrek ere argudiatzen dutena, garbi ikusten da. Twitchek eta Youtubek gero eta audientzia maila altuagoak lortu dituzte. Plataforma hauetan telebista-programekin ratingean lehiatzen diren bideoak daude. Joan den Urtezahar-gauean, esaterako, Ibaik, kanpaikadak ematen, Cuatro eta La Sextako emanaldien mailan kokatu zen. Kirolari eta ospetsu askok beren esklusibak ematea eta elkarrizketak gune horietan egitea erabakitzen dute, eta ez kanal tradizionaletan. Eta hedabideek, formatu horietara egokitzen saiatu beharrean, aurre egitea erabaki dute. Horregatik, hasieratik, komunikabide tradizionalek orientatu eta kutsatu dute eztabaida.
Eztabaidatutakoa, planteatutako zirkunstantzietan oinarrituta, zergen ingurukoa izan da ia une oro. Etikoa den ala ez. Zerga-tasak bidezkoak diren ala ez. Gehien irabazten duenak gehiago lagundu behar badu. Estatuak bildutako dirua ondo erabiltzen den ala ez. Ia une bakar batean ere ez ditu gainditu eztabaidak puntu horiek, eta, askotan, moraltasun-arazo huts batean gelditu da. Eta ezkerra, bere aldetik, zergak eta Ongizate-Estatu hautsia defendatzeko jarrera hutsean mugitu da. Horrek, nire ustez, gainazala armiarmatzen du, begien bistakoa eta bihurritua laztandu besterik ez du egiten, gaiaren erroan murgildu gabe. Artikulu honetan, bi galdera jarri nahi nituzke mahai gainean, aste hauetako maremagnumaren atzealdean kokatutako bi alderdi: i) zer funtzio betetzen dute gizartean eduki-sortzaileek?; eta ii) zergatik gorpuzten dituzte youtuber gehienek jarrera ideologiko horiek? Zergatik dute munduaren ikuskera hori, pentsamolde hori, zentzu komun hori? Zer borroka egin behar da hemen?
Irratiak, zinemak edo telebistak gizartearen iritziaren, kontzientziaren, emozioen eta substratu kulturalaren konfigurazioan esku hartu duten bezala, orainaldian ere komunikabide digitala gehitu beharko litzaieke instantzia horiei. Internet osatzen duten plataformek, gaur egun duten nagusitasunagatik, panorama ideologikoa itxuratzen dute, egiak sortzen dituzte edo sentimenduak modulatzen dituzte. Sen ona edo egiazkotzat jotakoa kosmos digitalean ere eztabaidatzen da, eta ezinbestekoa da kontuan hartzea.
Youtuberrek, gamerrek edo influencerrek nahi ala ez, horretaz jabetu ala ez, onartu ala ez, funtsezko zeregina betetzen dute neska-mutilen prestakuntza-prozesuan. Haur eta nerabe askok (eta helduek ere bai) Twitchen entzuten dutenaren eraginez eraikitzen dituzte beren iritziak. Eduki-sortzaileak, konturatu gabe ere, belaunaldi desberdinei errealitatea eta inguruko mundua deszifratzeko eta deskodetzeko tresnak ematen eta transmititzen ari dira. Streamerrak gazte askoren erreferentzia bihurtzen ari dira, imitatu beharreko ereduak dira. Ikastetxea, familia edo kirol-taldea subjektua modulatzen duten espazioak dira, eta Internet ere bai. Eta entretenimendua izateagatik ez da norbanakoaren bilakaeratik kanpo geratzen, kutsatzen ez duen osagai kaltegabe gisa. Gazte batek Twitchen edo Youtuben igarotzen duen denbora horrek, bideoak ikusten ematen dituen ordu horiek bere pertsonaren garapenean eragiten dute. Nerabe batzuek arazo batzuen aurrean dituzten iritziak arakatzen baditugu, ziurrenik eduki-sortzaileengana iritsiko gara.
Kontua, beraz, ez da eta ez luke izan behar Estatuak X youtuberren zergak jasotzen ote dituen. Gai honen sakoneko arazoa atzean dagoen narratiba da. Eta gazte asko narratiba ideologiko hau beren kultura politikoan eta pentsatzeko moduan sartzen ari dira: i) Pertsona izaki isolatu eta ez-sozial gisa proiektatzen da. Eta gizartea denon arteko guerra bat bezala marrazten da, non bestea zapaldu behar duzun aurrera egiteko eta igotzeko. ii) Gizarte-baldintzapenak ezkutatzen dira, zure bilakaera zehazten duen guztia alde batera uzten da. Indibiduo da gertatzen zaion guztiaren erantzule bakarra. Eta miserian bazaude, behar bezala lan egin ez duzulako da. iii) Gizabanakoa salgai dagoen produktu batean bilakatzen da. Beraz, icebergaren tontorra Xk Andorrara alde egitea da; gainerakoa, agerian ez dagoena, erabaki hau argudiatu eta defendatzen duen nerabearen ereduarekin adierazi ahal da.
Baina, alderantziz, parametro horiekin bat ez datorren edukia ere badago, eta kontuan hartu beharko genituzke (eta sustatu). Azken asteetan Youtubeko bi bideo oso interesgarri ikusi ditut. Alde batetik, Ibai eta Xokasen arteko berriketa[i], eta bestetik, Korahk Alexelcapori egindako elkarrizketa[ii]. Hitzaldi hauek ez dira politikoki apurtzaileak eta, jakina, ez dira abangoardia iraultzailea, baina oso gauza erakargarriak planteatzen dituzte eta badira institutuetan proiektatu daitezkeen minutuak ere. Hizketa hauetan adiskidetasunaz eta laguntasunaz, lagunaren aurrean negar egitea zein emankorra den (gizonezkoak horrela hezi ez diren arren), pertsona transak errespetatu beharraz, osasun mentalaz (antsietatea, estresa, etab.), diruagatik denak ez duela balio (edozein enpresaren publizitatea egitea, besteak beste, apustu-etxeena), helburu pertsonala ezin dela izan diru gehiago biltzea, hezkuntza sisteman dauden gabeziak eta sentimenduak partekatzea zein funtsezkoa den hitz egiten dute. Eta hori guztia katedrarik jartzen saiatu gabe planteatzen dute, une oro baieztatzen dute ez direla batere adituak, eta horrela distantzia markatzen dute entzuleak akritikoki ez asimilatzeko, baizik eta hausnartzeko. Horregatik sustatu eta bultzatu behar da eduki hori.
Outconsumerrek Angel Martini egindako elkarrizketa[iii] mundu digitalari seriotasunez eta sakon aztertzeko moduaren adibide argia da. Biek Telebistaren eta plataforma digital berrien arteko harremanaz ausnartzen dute. Twitchen unibertsoa ez da mugatzen bideojokoetan jolasten ari diren bitartean oihuka eta saltoka aritzen diren neska-mutiletara. Leku heterogeneoa da, askotariko edukia du, eta bertan komikoak (Ángel Martin), kirol kazetariak (Drafteados edo Rafael Escrig) eta komunikabideak (Furor TV) daude. Eta lauzpabost kontutatik abiatzen diren analisiek ez dute kontuan hartzen aniztasun eta pluraltasun hori.
Bestalde, historikoki atzera egingo dugu bigarrenez planteatutakoari erantzuteko. Hauek prozesu konplexuago baten zertzelada orokorrak dira. Has gaitezen hipotesia zirriborratzen: ezker alternatiboa atzera eginda dago eta kultur ekimena eta zuzendaritza intelektual, moral eta politikoa klase menderatzailearen indar ezberdinek dute. Eta giro honetan streamer-ak ernetzen ari dira. Sobietar, kubatar edo txinatar esperientzia iraultzaileak, langileen mugimenduaren bultzadak edo alderdi komunisten presentzia handiak, joan den mendearen erdialdean, irradiazio-gune gisa (itxaropenak, esperimentazio kulturalak, narratiba politikoak, etab.) eta erakarpen-gune gisa (intelektualak, sortzaile kultural eta artistikoak, etab.) jardun zuten. Kubako iraultzak idazle eta poeta latinoamerikar asko liluratu eta politizatu zituen. PCIak, berrogei eta berrogeita hamarreko hamarkadetan, dibulgazio-instantzia eta gida ideologiko gisa jarduten zuen, argitalpen- eta kultura-jarduerak egiten zituen, eta intelektualak koordinatzen zituen. Frankismo garaian, PCEk, klandestinitate egoera batean egon arren, zinemagile, literaturagile eta unibertsitateko ikasleengan eragina izateko gai zen. Eta adibide gehiago jar genitzake[iv].
Joera hori apurtzen hasi zen hirurogeita hamar, laurogei eta laurogeita hamarreko hamarkadetan. "Sozialismo errealaren" blokea bereiztu zen. Latinoamerikako diktadura militarrek, burdinazko eskuarekin (atxiloketak, hilketak, torturak, etab.), iraultza sutsuarekin amaitu zuten. Europan eurokomunismoaren krisia gertatu zen eta PCak garrantzirik gabe amaitu ziren. Eta mendebaldean Reagan eta Thatcher boterera iritsi ziren[v]. Porrot eta likidazio politiko eta ideologiko honen aurrean, ezker alternatiboek atzera egiteko ziklo bat hasi zuten. Eta espazio soziala eta aparatu hegemonikoak (egunkariak, aldizkariak, hezkuntza erakundea, etab.) neoliberalismoak eta erreakzio neokontserbadoreak harrapatzen hasi zituzten. Azken hamarkadetan esfera mediatikoa "Fast thinkers"-ez betetzen joan da, mundu akademikoa eta mundutarra banandu egin da eta Milton Friedmanen ispiluan begiratzen diren lumatxak ugaritu egin dira. (Ez dut baieztatzen, ezkerreko malenkonia ariketa batean, dena okerrera joan denik, edo atzera itzuli behar denik. Gauden puntuaren inbentarioa egiten saiatzen ari naiz. Eta aztertu nondik abiatu behar dugun. Beste alderdi askotan hobetu egin da. Homosexualekiko eta transekiko errespetua, edo jarrera matxistak bertan behera uztea adostasun sozialeko kontua da ia).
Ibilbide labur honen ondoren, interesatzen zaigun puntura hel gaitezke. Gaur egun, zuzendaritza eta bultzada intelektual, moral eta politikoa, neurri handi batean, ezarritakoa defendatzen duten frakzio ideologikoek dituzte. Egungo indar-korrelazioan lidergoa ez du ezker alternatiboak praktikatzen. Logikoa da, beraz, youtuber izaten amaitzen duten neska-mutil askok garaiko sen onarekin bat egiten duten jarrera politiko eta sozialak pertsonifikatzea. Hau da, diru gehiago irabazi nahi izatea, helburu pertsonala luxuzko etxe bat erostea izatea, lehiaketaren inguruan dena biratzea eta onena izatera iristea. Arraroa litzateke azaleratzen ari diren eduki-sortzaileak kultur langile iraultzaileak izatea. Hala ere, ikusi dugun bezala, badira beste salbuespenak, apurtzaileak ez izan arren, beste ikuspegi batzuk planteatzen dituztenak. Horri dagokionez, eta artikulua ixteko, garrantzitsuena, azken batean, ez da streamer zehatz batek zergak hemen ordaintzen dituen ala ez. Beharrezkoa litzateke, agian, espazio horietan presentzia izatea eta leku horietan parte hartzea. Aldi berean, zenbait youtuberren jarrerak nabarmendu eta kritikatu beharko lirateke, eta hegemonikotik ihes egiten duten edukia eta joerak suspertu. Aurreko testuan aipatutakoarekin lotuta, kosmos digitala jakintza autonomoak lantzeko eta transmititzeko eremu egokia da, jarraibide hegemonikoetatik bereizitako ezagutza-mota bat sortzeko.
[iv] Paragrafo honetan azaldutakoa sakontzeko: Maximiliano Fuentes, Ferran Archilés (eds.): Ideas comprometidas. Los intelectuales y la política, Madrid, Akal, 2018.
[v] Ideia honetan sakontzeko: Stuart Hall: El largo camino de la renovación. El thatcherismo y la crisis de la izquierda, Madrid, Lengua de trapo, 2018.