Errondoko Auzo Etxea eta Bilboko hiri-eraldaketa

Artikulu honetan Errondokok auzoan egiten duen lana eta betetzen duen papera deskribatu eta balioetsiko ditut, eta, bigarren bloke batean, espazio hori desagertzeak izan ditzakeen ondorioak hobeto ulertzeko, Bilbon garatzen ari den hiri-eraldaketako prozesuaren mapa marraztuko dut.

Auzoko birika

Errondoko zentro autogestionatuak, beraz, lau urte daramatza zeregin bikoitza betetzen. Alde batetik, elkarte eta kolektibo askok egoitza gisa erabiltzen duten leku fisikoa da. Saniko Jai Batzordeak, auzoko jaiak antolatu eta kudeatzen dituenak, adibidez, topagune eta logistika-gaia koordinatzeko gune izan du. Beste talde batzuek ere, Gazte Asanbladak, talde feministek edo kulturalek, etxebizitzaren sindikatuak, auzo-elkarteek edo Txepetx (haurrentzako aisialdiko taldeak), Errondoko erabiltzen dute topagune gisa. Gainera, urtarrilaren hasieran, zentroa liburutegi bezala prestatu zen, ikasle gazteek azterketak prestatzeko aukera izan zezaten.

Bestalde, garai honetan, asko izan dira Auzo Etxeak antolatu eta bultzatu dituen jarduerak, auzoaren egunerokotasuna birdinamizatzeko helburuarekin. Boxeoa, zirkua, hitzaldiak, tailerrak, zumba, erakusketak, xake lehiaketak, euskara praktika, dantza eslaviarrak, zineforuma, Cabras mendian kokatutako baratzeen biziberritzea, eskalada (kanpoan eta barruko rokodromoan), etab. Kultura-, intelektua- eta kirol-proposamen horiek hautsi egiten dute kapitalismoak gazteei eskaintzen dien aisialdi kontsumista (kirol-apustuak, alkohola edo erruleta bezalako praktika zabalduekin). Ildo horretan, Errondokok, lau urte hauetan, auzotarrek eta auzotarrentzat egindako entretenimendu-mota bat proposatzeaz gain (enpresa- edo erakunde-interesei lotuta egon gabe), auzoko nerbio politikoa ere indartu du (militantzia, prestakuntza eta aktibismoa sustatuz, eta ekimen eta proiektu politikoei ahotsa emanez).

Pandemiak, konfinamenduak eta murrizketek hainbat familia prekariotan izan zituzten ondorio negatiboen ondorioz, Errondokotik elkarri laguntzeko sare zabal bat jarri zen martxan, bizilagun talde batek sostengatuta. Sare hori lau alderditan oinarritzen zen: i) laguntza psikologikoa; ii) herritarren lankidetza (zaborra atera eta mandatuak egitetik osasun-arreta emateraino); iii) hezkuntza-laguntza (baliabideak edo laguntza-eskolak ematea); eta iv) salaketa (indarkeria matxista, kontrol soziala, etab.). Lankidetza-lotura guztiak gainbeheratzen dituen sistema batean, askotan elkartasunak eta auzoen arteko babesak bakarrik eragotz dezake dena haustea. Eta, kasu honetan, Auzo Etxetik sustatuta eta estimulatuta etorri da.

Errondoko zentro autogestionatuak auzoan betetzen duen funtzioa kontuan hartuta, zenbait galdera ekarri behar dira gogora. Jabetza pribatu sakrosanta, kapitalismoaren ukitu-harria, beti bezala guztion ongiari gailentzera itzultzen bada, zein izango dira ondorioak? Eroskiren borondatea gauzatzen amaitzen bada, zer eragin izango du? Nork irabazten du eta nork galtzen du? Zalantzarik gabe, horrekin guztiarekin galtzen dutenak auzoko ehuna eta bizilagunak, elkarteak eta kolektiboak dira. Gune autogestionatu bat desagertzeak dinamikak, jarduerak eta jakintzak modu autonomoan sortzeko gaitasuna ahultzea dakar. Autoantolaketa politikoa eta kolektiboa higatzea dakar. Elkartzeko eta harrera egiteko tokia, egoitza eta bateratze-gunea den leku bat galtzea dakar. Argi dago, beraz, Errondoko auzoko aorta dela eta ez dela moztu behar.

Espazio publikoa eta kultura-sorkuntza

Nando Cruzek azaltzen duen moduan[i], espazio publikoaren egituraketak eta kontrolak, kultur egutegia markatzeko eta mugatzeko gaitasunak, diru-laguntzek, kazetaritza-erreportajeek edo lege-murrizketek zehazten dute zein musika mota egiten den, zein artista egiten diren ezagun eta zein kultur produktuk lortzen duten tartea zabaltzea. Hiri batean kultura sortzeko eta partekatzeko aukerak erakunde publikoek edo enpresa pribatuek baino ez badituzte errazten, garatzeko gaitasun handiena izango duen arte mota akritikoa izango da, ez gatazkatsua, eta guztiz bat etorriko da boterearen interesekin, sen onarekin eta sentimenduarekin.

Kataluniako kazetariak Bartzelona jartzen du adibide gisa, non izen handiko kultur jarduera gehienak bankuek edo garagardo markek bultzatzen (eta kontrolatzen) dituzten, adibidez, kontzertu aretoek (alkohola salduz lortzen dituzten irabaziak lehenestean adingabeei sartzea eragozten dietenak) edo Mercè jaiek (Estrella Damnek bere laguntza ekonomikoaren bidez mediatizatuak). Joera horren aurrean, autogestionatutako zentroek balio nagusia hartzen dute, auzoko jendearen eskura jartzen dituztelako musika sortzeko behar diren tresnak, eta, aldi berean, kontzertuak antolatzeko euren lekua uzten dute. Madrilgo CSO La Traba adibide paradigmatikoa da. Zentro Sozial Okupatu honek berebiziko garrantzia izan zuen underground rap madrildarraren bultzadan. Raperoek, Natos eta Waorrek kasu, musika egiteko lekurik ez zutenek, euren abestiak grabatu ahal izan zituzten lokal honetan, eta, gainera, bertan eman zituzten lehen kontzertuak. Horregatik dira hain funtsezkoak horrelako lekuak, udalek eta multinazionalek diseinatutako kultur zirkuitua hausten dutelako, interes eta gorabehera nagusiekin bat ez datorren kultur sarea sortuz. Gizarte-etxe edo ateneorik gabe, bizitza kulturala negozio eta onura politikoen bahitu bihurtzen da.

Bilbok ere ez dio dinamika horri ihes egiten. Hiriko makrojaialdirik handienak banku-fundazio baten izena darama. Eta hainbeste turista erakartzen dituen ekitaldi jendetsu honen atzean XIX. mendeko lan-baldintzak aurkitzen ditugu[ii]. Cobetas mendian jotzen den musika 15 orduko lanaldiak egiten dituzten langileek mantentzen dute, orduko 3,5-4 euro inguru kobratuz. Baina aurrerago hitz egingo dugu Bilbo makro-ekitaldien hiri-egoitza bihurtzeak dakartzan ondorioez. Aurreko oharpenekin hobeto egokitzen den kasua dago. Alde Zaharrean zegoen Gaztetxea, Zazpi Kaleetan kokatua, toki enblematikoa izan zen 80 eta 90eko hamarkadetan. Euskal Herriko punk eta rock erradikalaren bultzadak, hiri-fabrikako estertoreen sortua, lokal honetan aurkitu zuen sortzeko espazioa. Bertako eta kanpoko hainbat taldek entseatu, konposatu, grabatu (ikus M. C. D. bandaren Bilboko Gaztetxean LPa) eta kontzertuak bertan ematen zituzten. 1992an, EAJren udalak okupa zentroa itxi zuen. Hala ere, Andeka Larreak eta Garikoitz Gamarrak adierazten duten bezala[iii], Udalak "rock eskola" bat sortzea promestu zuen, ondoren Bilborock izango zena.

Zer prozesu antzeman dezakegu hemen? Gaztetxetik Bilborockera igarotzean, galtzen dena (Auzo Etxearen kasuan bezala) kultura modu independentean, espontaneoan, horizontalean, sortzeko eta partekatzeko aukera da, kultura-industriaren monopolioaren aurka. Autore hauen hitzetan, "Gaztetxearen autogestioaren eta independentziaren aurrean, Bilborocka hierarkikoki antolatzen da udaletik, hau mantentzen eta ordena sostengatzen aritzen diren soldatapeko hainbat langilerekin. (…) Demokrazia zuzenetik marketina burokratikora ". Hau da, gidalerrorik gabeko (eta potentzial kritikoa duten) herri-tresna kulturalak eraikitzeko (eta erakusteko) aukeratik erakundearen murrizketa, arau eta jarraibideen pean egotera pasatzen da, eta horrek etxekotzea, zentsura eta hertsapena dakartza. Izan ere, "jaia ordaintzen (edo diruz laguntzen) duenak agintzen eta erabakitzen du edukia". Hori dela eta, zentro autogestionatu batek antolatzen edo biziarazten dituen jarduerak Administrazioaren esku geratzen badira, alderdi politikoen asmoen eta goikoen eskakizunen mende geratzen dira.

Hiri-egoitza eta hiri-merkantzia izatearen ondorioak

Aurreko paragrafoetan adierazi dugun bezala, beharrezkoa da Bilboko metamorfosia biztanlerian izaten ari den eragina aztertzea, orain, neurri batean, makro-ekitaldien hiri-egoitza bihurtuta. 90eko hamarkadaz geroztik, Bizkaiko hiriburuak hirigintza-planak eta hainbat birmoldaketa eta eraldaketa bildu ditu, udal-morfologia guztiz berroneratzeko. Atzean utzi da, behar zen bezala, hiri gris, zikin, zakar, despertsonalizatua, metatua eta arratoiz eta kez betea[iv]. Eta lehen fabrikak, tailerrak eta ontziolak zeuden tokietan, orain museoak, zubiak, mainstream arkitektoen eraikin enblematikoak, luxuzko etxebizitzak, merkataritza-guneak eta Biltzar Jauregia eraiki dira. Hala ere, pentsatu behar da "Izugarrikeria ekologikoen Museoa" (Barry Coomerner Nobel sariduna, dixit) "2018ko Europako hiri onena" bihurtzea prozesu orbangabea izan den edo alderdi negatiboak ere izan dituen.

"Urbano-marketina" terminoarekin, inbertitzaileak eta turismoa erakartzera bideratutako diseinua duten hiriak aipatzen dira. Kontzeptu hori bat dator Bilboko errealitatearekin, eta badago nozio bat oso antzekoa den zerbaitera jotzeko: "Guggenheim efektua" (kultura-azpiegitura batek turistak erakartzeko hiri-erreforma bat bideratzen duenean). Bilbok denbora darama bere burua errebalorizatzen saiatzen, hiri-marka bihurtzen nahian, nazioarteko hiri-merkatuan ahalik eta lehiakorrena izateko helburuarekin.

Eta, azken hamarkadak erakusten duen bezala, apustuak fruituak eman ditu. Urte hauetan, hiriak makro-ekitaldi ugari hartu ditu: munduko foroak (Global Social Economy Forum), kirol-ekitaldiak (Red Bull jauzien finala, 2014ko Munduko Saskibaloi Kopa, Challenge Cup eta Champions Cup errugbiko finalak, ia Eurokopa, etab.) eta MTVren sariak. Baina, Consecuencias de la realización de Macro-eventos en las ciudades-sede y sus habitantes[v]-ean azaltzen duten bezala, gertaera horiek egiteak ondorio negatiboak ere badakartza: i) disidentzia politiko oro kentzea (ez dago adierazpen, erreklamazio edo gatazketarako tokirik); ii) irabazia, lehiakortasuna eta ikusgarritasuna lehenesten dira bizigarritasunaren aurrean, espazio publikoaren merkantilizazioa eta kontrol handiagoa emanez; iii) diru publikoaren kopuru handien destinoa poltsiko pribatu bihurtzen da; eta iv) sortzen den lanak (zenbaitek milioi askoko irabaziak eskuratzea lortzen duena) baldintza prekarioak ditu (lanaldi amaigabeak eta soldata urriak).

Ildo horretan, 80ko hamarkadako giro itogarri, gris eta kutsagarria atzean uzteko hiriak zuen beharra alde batera utzi gabe, bada ahaztu ezin dugun galdera bat: zer ondorio eragiten ari da biztanleengan, gizartean eta habitatean Bilboren konfigurazioa? i) Pisu turistikoen kopurua ugaritzean alokairuak handitzen dira[vi]; ii) zenbait gunetako jentrifikazioaren ondorioz, erosketa-maila txikiagoa duten bizilagunak kanporatu egiten dituzte azkenean[vii]; iii) "luxuzko" turismoak bizi-baldintzak garestitzen ditu; iv) zer kultura mota garatzen eta eskaintzen den, eta horrek zentro autogestionatuen higadurarekin iraintzen du, pultsio hegemonikoarekin bat egiteko joera du (ondorioz, kaltegabea eta apolitikoa izaten da); eta v) edozein elementu disidente baliogabetzen saiatzen da, klase eta politika kontzientzia oro ezabatzen, aldarrikapen ekimen oro itotzen. Eta hemen sartzen da okupatutako zentroak jasaten ari diren presioa.

Beraz, eta bloke hau amaitzeko, Bilbo bere erakusleiho izateko ezinbestekoa den arazketa-prozesu honetan, nortzuk ari dira kanpoan geratzen? Agian arratoiak ez dira baztertuak eta kanporatuak izan diren bakarrak. Soldatak jaisten badira, lanek prekarizatzen jarraitzen badute, hiria airbnbizatu eta uberizatu egiten bada, alokairuak onartezin bihurtzen badira eta etxebizitza berriak garestitzen badira, zer populazio-mota bizi daiteke hemen? Ba al dago tarterik langile, gazte eta pentsiodunentzat, turismo-merkantzia eta luxuzko souvenir besterik ez den hiri batean? Galdera horiek Bilboren estetika goraipatzen duten albisteen ez dira agertzen.

Bukatzeko

Testu honetako atalak bateratuz eta korapilatuz, are gehiago ulertzen da San Inazioko Errondoko Auzo Etxeak duen garrantzia. Egiaztatu dugunez, nagusi den hiri-eredua kezkatuago dago turistei atsegin ematen eta inbertsioak erakartzen, auzotegietako bizigarritasuna hobetzen eta perfekzionatzen baino. Beraz, beharrezkoa da auzokoak kezkatzen dituzten arazoei irtenbideak emateko eta kultura-, kirol- eta politika-proposamenak eskaintzen dituzten proiektuak egotea.

INFORMAZIO-OHARRA. Hurrengo egunak erabakigarriak izango dira Auzo Etxearen bilakaeran: batzar irekia 30ean, arratsaldeko zazpietan, auzokideekin egoeraren berri emateko; maiatzaren 2an, igandea, Sarrikon antolatutako manifestazioa; eta, azkenik, hilaren 5eko desalojoa.

ERRONDOKO SARE SOZIALAK. Facebook: @Errondokopiztuz. Twitter: @Errondokopiztuz. Instagram: @errondoko_auzoetxea.