Alde batetik, "tokian tokiko kontsumoaren" eta "auzoko saltoki txikien" aldeko kanpaina asko ikusi ditugu. Bestetik berriz, “distira guztiak urre ez direla” planteatzen da: Bilboko Langile Autodefentsa Sareak, adibidez, "saltoki txikien" aldeko kanpaina horiek –modu abstraktuan egiten direnak– lan-esplotazioa zuritzeko arriskua dutela salatzen du: «L.A.S.ek orain arte jasotako kasuen gehiengoa, 10 langile baino gutxiagoko enpresetan izan da. Oro har, “merkataritza txiki” legez ulertzen diren lantokietan hain zuzen ere», diote. «Hori dela eta, merkataritza txikiaren aldeko aldarrikapena akritikoki hedatzeak langileon auto-antolakuntza oztopatzen duela deritzogu […] Desjabetuon elkartasunerako muga bilakatzen da, nagusiarekin enpatizatu beharra aldarrikatzen baitu, esplotatuon interesak alboratuz», adierazi dute.
L.A.S.ko kideek funtsezko gaiak planteatzen dituztela uste dut. Aldi berean, langile klasearen pauperizazio prozesuaren aurrean eta klase borroka eta auzodefentsa berrantolatu behar diren unean, hausnarketa estrategiko bat egitea beharrezkoa dela argi dago; merkataritza txikia, krisia eta klase auto-antolakuntza lotzen dituen gogoeta bat.
Hori dela eta, artikulu honek bi helburu ditu: alde batetik, "auzoko merkataritza txikiaren" aldeko mobilizazioetan oinarritutako hainbat diskurtso kritikoki aztertzea; eta, beste aldetik, eztabaida sakontzeko eta praxi iraultzailea hauspotzeko gako garrantsitsu batzuk mahai-gaineratzea.
Arazo epistemologikoa: “merkataritza txikia beti da laguna”
Saltoki txikiak, per se, subjektu "herrikoi" bihurtu dira: "merkataritza txikia" den guztia ondo dago, "auzoari bizia ematen diolako", "langileen eskubideak errespetatzen dituelako", "auzokideekin hurbila delako", eta abar.
Alde batetik, ez dago “merkataritza txikiaren” definizio argirik, ez da kategoria objektibo bat, eta ez dago irizpiderik saltoki txikia zer den edo zer ez den baieztatu ahal izateko: definizio anbiguo horretan oinarrituta, berdina litzateke auzoko halal denda "txikia” -soldatapeko langilerik ez duenak eta hilero lokala ez ixteko borrokatzen dena-, edo Bilboko "Alde Zaharreko Merkatarien Elkarteko" lehendakariak -denda askoren jabe direnak eta auzoa "Europako aire zabaleko merkataritza-gune handiena” bihurtzea helburu dutenak-. Merkataritza txikiari buruzko edozein diskurtsok balio politikoa izatea nahi badugu, saltoki txikitzat zer ulertzen dugun planteatu beharko dugu, zeintzuk diren kategoria horren parte eta zer klase-interes dauden "merkatari txikien” artean.
Bestalde, lan-baldintzen kontua dago: merkataritza txikia, kapitalista txikia izateagatik, merkataritza handia baino hobea dela esatea gezurtia da –asmo txarrez edo, kasurik onenean, inozoa–. Gutariko zenbatek lan egin dute taberna batean edo denda "txiki" batean soldata miserableekin, kontraturik gabe edo astean 10 orduko kontratuarekin, 30 orduko lana egin arren? Merkataritza txikia ez da etikoagoa txikia izate hutsagatik: askotan multinazionalen barrikada berean kokatzen da, haien diskurtso bera asumitzen, miseria bat ordaintzen digu eta gure eskubideak urratzen ditu. Kasu batzuetan, “fede oneko” jendea izan daiteke, baina "lehiaren legeen" ondorioz langileak berdin berdin esplotatatzen dituzte. Beste kasu batzuetan marrazo txikiak dira, inperio bat eraiki nahi duten merkatari txikiak, meritokraziak "gure herriko agintari klase" izatera eramango dituela pentsatzen duten burges txikiak.
"Merkataritza txikiaren" barruan, beraz, lagunak eta etsaiak ere badaude. Merkatari bat langile klasearen aliatu edo etsai bihurtzen duena ez da bere negozioaren dimentsioa (txikia, ertaina edo handia); baizik eta, alde batetik, bere saltokitik ateratzen duen etekina (eta lapurtzen duen gainbalioa) –hau da, faktore ekonomikoa dena – eta, beste aldetik, langileen baldintzak –faktore politikoa dena–.
Arazo politikoa: merkatari txikia subjektu gisa.
-
Merkataritza txikiaren arazoak” ikusezin bihurtzen duena: non geratzen dira desjabetuak?
Gaur egun, krisiak merkatariei ekarri dizkien arazoez hitz egiteak ikusezin bihurtzen ditu gizarte behartsuenaren geruzetara ekarri dituen arazoak: merkatari txikiaz ari gara, baina ahaztu egiten zaizkigu langileak, langabetuak, etxerik gabeak, paperik gabeak… Ikusezinak gero eta ikusezinago bihurtzen dira.
Merkatariei buruz eta merkartariekin hitz egiten dugu (denden jabeekin), eta ahaztu egiten zaizkigu merkatari horrek esplotatutako langileak. Lokal baten jabeak zalantzarik gabe arazoak izan ditzake; baina are arazo gehiago dituzte ERTE miserable batekin bizi diren langileak edo lokal horietan beltzez lan egin eta orain soldatarik gabe gelditu direnak, parorik kobratu ezin dutenak, eta zaurgarritasun-laguntzetatik baztertuta daudenak. Zeinen arazoei buruz hitz egiten dugun eta norekin ari garen klase aukera bat egitea –eta klase kokapena hartzea- da; hau da, barrikada norekin partekatzen dugun hautatzea da.
-
"Merkataritza txikiaren arazoak" dakarrena: klase ertainaren ilusioa indartzea
Merkataritza txikia ez da subjektu bat eta merkatariak ere ez. "Klase ertaina" deitzen den egoera mental (ideologiko) haren adibide klasikoa da. Klase ertaina ez da existitzen, kategoria subjektiboa da, eta horren parte dira bai burgesia txikia, bai langile klasearen goi maila (langile aristokrazia deiturikoa). Merkatari txikiari hitz egitea klase ertainari hitz egitea da, hau da, fikziozko kategoria bati. Hortaz, klase ertainaren ilusioa indartzea da.
Helburua langile aristokraziari hitz egitea bada, helburua argia izan behar du, hau da, bere klasea langile klasea dela ulertarazi behar zaio, eta bere aliatuak klase desjabetuenak direla (proletargoa eta lumpen-proletargoa). Hala ere, geruza horri hitz egin nahi bazaio, ezin da "merkataritza txikira" jo, izan ere, lortzen ari den gauza bakarra klase ertainaren ilusio mentala indartzea baita. Eta hori politikoki nahasia izateaz gain, arriskutsua ere bada: merkatari txikien sare batek bere klase (ertainaren) interesak indartuko ditu, ez langileekin aliatzeko, baizik eta marrazo handien lehiaren eta beherago gaudenon aldarrikapenen aurrean "defendatzeko".
Krisiak une egokia izan daitezke klasea berrosaketa pizteko, adibidez, pauperizazio prozesuan dagoen langile aristokraziak klase-interesak desjabetuenekin partekatzen dituela uler dezan. Hau da, krisiak une garrantzitsuak izan daitezke langile klasearen berrosaketa politikorako. Baina une egokiak dira burgesiaren bloke politikoa berrosatzeko ere; eta, jakin badakigu, historikoki, burgesia izan da krisiak baliatu dituenak bergesia txikia eta langile aristokrazia bere aldera eramateko.
Oso lan ideologiko fina egin behar da klase ertainaren ilusioa eta burgesiaren bloke politikoaren eraketa ez elikatzeko: saltoki txiki baten jabea langile gisa interpelatzen badugu, hau da, ulertarazten badiogu daukana ez dela produkzio bitarteko bat, erreprodukzio bitarteko bat baizik (bere saltokitik soldata bat ateratzen duelako eta ez etekin kapitalista bat), langileekiko aliantza bat eraikitzeko aukera ireki ahal izango dugu. Baina saltoki txikiaren jabea “jabe gisa” interpelatzen badugu (hau da, kapitalista txiki gisa), klase ertaineko identitate hori indartuko dugu, eta horrek ezinbestean desjabetuenen interesekin talka egingo du (lehenik eta behin soldatapen dituen langileen interesekin, hau da, gainbalioa lapurtzen dienen interesekin).
Ondorio politikoak: amaitzeko bi argipen
-
Hasieran planteatu dudan moduan, hausnarketa honen helburua ez da merkataritza txikiaren aldeko kanpaina guztien aurka egitea. Argi dago auzoko saltoki txikietan kontsumitzea multinazionaletan edo frankizietan kontsumitzea baino hobea dela. Baina kontuz ibili behar dugu gure diskurtsoekin, aliatu taktikoak sortzen ari baikara (denok izorratuta gauden egoera honetan), etsai estrategikoak izango direnak (krisia pasatzen denean, barrikadaren bi alde ezberdinetan egongo garelako).
-
Ez nuen esan nahi saltoki txiki baten jabeak, per se eta osotasunean, klase-interesak partekatzen dituenik esplotatzen dituen langileekin. Askotan, interes horiek talka egiten dute: ekoizpen kapitalistaren prozesuan, jabe txikia bere dendan lan egiten dutenen lanetik zuzenean gainbalioa ateratzen duena da (hau da, bere lanaren zati bat lapurtzen diena). Helburua, beraz, hauxe izan beharko litzateke: merkatari txikiek haien interes estrategiko eta politikoak (langile klasearen batasuna eraikitzea) interes koiuntural eta ekonomikoen (gainbalioa) gainetik jartzea. Izan ere, merkatari txikiak burgesiaren bloke politikoan kokatuz gero (berrikuntza kapitalista baten kasuan) marrazo handiek jango lituzkete. Hortaz, soilik langile klasearen bloke politikoak (klasea berrosatzeko prozesuan) ziurtatu ahal izango die bizirautea (eta “bizi-iraultzea”) -ez jabe gisa, baizik eta langile moduan-.