Memoriaren gaia errealitatearen zati baten bazterketan oinarritzen da. Funtsean, kontakizuna inposatzen duen makinaren beste pieza bat da eta makina koipeztatuta daukate. Zigorrik gabe daude. Gezurra esan dezakete, manipulatu, exijitu, torturatzaileak kondekoratu, bahiketetan eta hilketetan parte hartzeaz harro egon, exijitzen jarraitu… Badakite isilarazi eta kriminalizatu egin ditzaketela irenstera behartzen gaituzten kontakizun bakarrarekin bat egiten ez dutenak. Makillaje egun bat da, egin ez dena disimulatzeko.
Espazio publikoak garaile-galtzaileen kontakizuna inposatzeko erabiltzea minaren eta oroimenaren amnesiaren erabilera makabro honen beste pieza bat da. Elkarte, institutu eta fundazio batzuek foroak, hitzaldiak, filmak edo behar dutena antolatzeko administrazio guztien oniritzia eta babesa duten bitartean, beste batzuk (eta haiekin Estatuaren indarkeriaren milaka biktimak) isilarazita eta, gainera, kriminalizatuta dituzte.
Egun hauetan, Bilboko La Bolsa eraikinean, jardunaldi batzuk antolatu dira “terrorismoaren, haren ondorioen eta hura kontatzeko aukeratu ditugun hitzen” inguruan. Alfonbra gorria, hedabideetan presentzia ziurtatua eta jende gutxi. Ezer berririk ez eguzkipean.
Mundu guztiak du udal espazio publikoa erabiltzeko eskubidea, ez, Aburto jauna? Ba ez. Joan den ekainean Egiari Zor fundazioak eta Etxebarrieta Memoria Elkarteak antolatutako eta Iñaki Egaña Euskal Memoriako historialariaren eta Javier Buces Aranzadiko auzitegiko medikuaren parte-hartzea izango zuen hitzaldi bat debekatu zuen Bilboko Udalak.
Nahiz eta Auzitegi Nazionalak hitzaldi hori debekatzeko eskatzen zuen Dignidad y Justiciaren salaketa bat atzera botata izan, Bilboko Udalak jakinarazi zigun ezin genuela udal instalazioa erabili. Madrilek debekatu ez zuena Udal Gobernuak debekatzen zuen, terrorismoa goratzeko ekintza politikoa izango zela aipatuz. Hitzaldia Txabi Etxebarrietaren heriotzari argia emateko antolatu zen. Izan ere, Guardia Zibil frankistaren biktimetako bat da Txabi Etxebarrieta.
Bitxia bada ere, Txabi Etxebarrietaren heriotza Udaleko Biktimen Zerrendan argitu gabeko kasu gisa agertzen da; honek, bada, haientzako egia jakiteak zenbateko interesa duen ulertzeko pista bat ematen digu. Batzuena ekarpen izugarria den bitartean, besteena zigorgarria da. Eta ez da lehena eta ez da azkena izango.
Txabiren figura eta bere hilketa gogoratzea beti egon da Damoklesen ezpatapean. Dozenaka adibide ditugu. 1978an, Txabi hil eta hamar urtera, Gipuzkoako gobernadoreak Txabi hil zuten lekuan plaka oroigarri bat jartzea debekatu zuela iragarri zuen Tolosako udal kudeatzaileak; izan ere, gobernadoreak uste zuen ekintza hau probokazio hutsa zela.
Txabiren heriotzaren 40. urteurrenean, 2008. urtean, Leioako kale batetik Txabiren izena ez kentzeagatik Dignidad y Justicia elkarteak alkatearen aurkako kereila errefusatu zuen Santiago Pedraz Auzitegi Nazionaleko epaileak.
2018an Villacisneros Fundazioak Terrorismoaren Biktimen Elkartearekin batera Bilbon eta Tolosan “Txabiri egindako omenaldiengatik” salaketa aurkeztu zuen Estatuko Fiskaltza Nagusian.
Urterik urte debekuren batekin etorri dira gero eta beligerantzia handiagoarekin. Txikle errepresiboa luzatzen saiatzen dira, Euskal Herriak aurrera egin nahi duen arren, batzeko eta ez kentzeko balioko duen Memoria eraikiz.
Memoria etorkizunez beteta egon daiteke, edo, aitzitik, sektore batzuen jarreragatik dirudien bezala, tresna bat izan daiteke aurrera ez egiteko eta biribilgune batean bueltaka geratzeko. Etxebarrieta Memoria Elkartean uste dugu etorkizunak ikuspegi integrala izan behar duela, eta egia, memoria eta eskubide guztiak agertu behar direla biktima guztientzat; Inposatu, debekatu, ilegalizatu, torturatu eta espetxeratu aditzak iraganaren parte izan daitezen eta berriro aukera ez daitezen.
