Bide luzea dugu egiteko 125.000 balizko boto-emaileren eremuan jarritako haziak 3.000.000ko herri honen erabakiari erantzun diezaion. Zorionak esan behar diegu Angel eta biok, Zelai eta biok, lanean aritu diren ehunka boluntarioei, zorionak lehen aldiz biharko Euskal Herriaz botoa eman ahal izan duten 37.000 herritar horiei eta zorionak 34 herri horietako 150.000 biztanleei, erabakiaren aroa normaltasunez eta jai giroan gauzatzea ahalbidetu dutelako denek, denek.
Bi modutara, gutxienez, balora ditzakegu ekainaren 5eko emaitzak, mobilizazio ikuspegitik eta galdeketa baten perspektiban. Harritu gaitu, onerako, bigarren horri heldu zaiola hedabide eta herritar gehienen artean. Hori bera oso garrantzitsua dela uste dugu, erakusten baitu herritarrek antolatutako galdeketa bati aitortzen zaion zilegitasuna, badela modurik eta erarik herritarrek elkarrekin prozesu adostu bat bideratu eta hautetsontziak kalean jartzeko.
%95ak bai erantzun zien estatu burujabe/independente galderei, 1.385 herritarrek ezezko botoa eman zuten. Alegia, galdeketa hauek nagusiki baiezko botoa mobilizatu dute. Puntu honetan, nabarmendu behar dugu Gure Esku Dagok berebiziko indarra egin asmo duela hurrengo hilabeteetan ezezko botoa emango luketenak ere erabakiaren arora batzeko. Erabakia gauzatuko bada, ezinbestekoa da denon parte hartzea. Emaitzen balorazioan ere kontuan hartzeko datua dela uste dugu, normala baita abiapuntuan egoera aldatu nahi duten sektoreen artean egotea mobilizazio handiagoa, eta agerikoa da galdetu den eremuan ezezkoen kopurua askoz ere handiagoa izango litzatekeela galdeketa loteslea balitz. Kontuan hartzekoa da ere, 18 herritan %40tik gorako parte hartzea (txikienetan %70 ere gaindituz) izan dela eta herririk handienetan, instituzionala ez den galdeketa batek informatzeko, bere berri hedatzeko, zailtasun gehien duen eremutan, soilik, jaitsi dela %20tik. Zereginen motxilara batu ditugu datu horietako asko, noski, baina elementu hauek denak kontuan harturik, eta autokonplazentzian erortzeko izurik gabe, helburuak beteta eta oinarri sendoa jarrita utzi du ekainaren 5ak.
Dinamika hau 150.000 herritarrek osatutako irribarre erraldoi batekin sortu zen. Dena laudorio, dena handi eta dena eder marraztu genuen orduan. Baina egun horretan bertan esan genuen kontu bat ekarri nahi dugu gogora, handia zela egin genuena baina euskal herritarren %5a, mobilizaziora deitutakoen %5a, ginela irribarre hori osatu genuenak eta ondorioz izugarrizko bidea genuela egiteko. Orain, dinamika honek neurgailua ez du jarri mobilizazio ikusgarrietan, neurgailua orain gure egiazko herrian, herritar denengan jarri dugu eta deitutakoen %30ak bere egin du erronka. Mobilizazio ikuspegi batetik nabarmendu beharreko jauzia dela agerikoa da.
Etxarri-Aranatz eta Arrankudiaga-Zollon jarritako kimuaren atzetik iritsi dira 34 herri hauetako galdeketak. Zergatik horietan? Eremurik "errazena" pentsatuko dute batzuk. Erabakiaren bidean ez da pauso errazik, gogoz lan egin behar izan da herri horietako bakoitzean urte luzez elkarri bizkar izan diren herritarrak elkarlanean jartzeko eta dagokien aitortza merezi dute Hitzartu, Erain Debagoiena, Geuk Erabaki eta Elkarrekin dinamikan lanean aritu diren guztiek.
Uste dugu garrantzitsua dela puntu honetan Eskura prozesuaren baitan ezarritako ardatzen zertzelada batzuk gogoratzea. Galdeketak horretarako nahikoa adostasun dagoen eremutan sustatzen ari da Gure Esku Dago, oraindik halakorik ez dagoen lekutan urrats bat emateko proposamenak egin dira, berandu baino lehen bide berari ekiteko. Hitzekin baino aurreko asteburuan eta honetan bertan hamaika lekutan ikusi dugu diogunaren adierazlea.
Ekainaren 5ean hautetsontziak jartzeko modua ikusi zuten 34 herritan. Iaz, Goierrin, Diman eta Ispasterren egingo zituztela galdeketak genekien. Eskura prozesuaren harira, Azpeitian, Debagoienako herrietan eta Araban Aramaion bide berari aurten bertan ekiteko nahikoa adostasun bazutela ikusi zuten tokiko herri batzordeek, antzeko ikuspegia nagusitu zen ere Sakanako Bakaikun. Espainiako hauteskundeen errepikapenak kezka sortu zuen herri horietan guztietan. Azkenean Goierrin, Ispasterren, Azpeitian, Aramaion eta Debagoienan kanpainaren zirimolatik ihes egin eta ekainaren 5era aurreratzea erabaki zuten, Diman eta Bakaikun udazkenera atzeratzea egokiago zela erabaki zuten. Uste dugu garrantzitsua dela erabaki horiek non eta nola hartu diren adieraztea, erabakiaren aroak tokian tokiko hausnarketa eta erabakien neurrira jardutea eskatzen baitu eta horrek erakusten baitu zergatik izan diren lehen 34 galdeketak herri horietan eta ez beste 34etan. Sustatu nahi dugun jardunbide demokratikoaren adierazle ere badirela nabarmendu behar da.
Galdera ez da bera izan denean, ezta bera proposatzeko modu eta bidea ere. Erabakiaren aroak arrakastarik izango badu, gerora ere galdera ezberdinak eta bera adosteko modu ezberdinak izango dira. Agian hau da Euskal Herria Kataluniarekin eta Eskoziarekin alderatu ezin denaren adierazle nagusia.
Izan ere, Goierriko "nahi al duzu euskal estatu burujabe bateko herritar izan" galdera izango al da bihar Nafarroako Erriberan adostuko duten galdera? Ez dugu uste. Galdera, eta galdeketarako prozesua, dira gure ustez erabakiaren aroaren ardatz nagusia. Izan ere, aro berri hau irekitzeko garaian nabarmendu nahi izan duguna da galderak baino galdeketa prozesuan biltzea lortzen ditugun sentsibilitate ezberdinen topagune horrek bermatzen duela erabakiaren gauzapena. Galderak aukera eman behar du herritar orok bere duen erantzuna adierazteko.
Gure ereduaren bila gabiltza. Eskozian galdera bakarrak balio zuen, antza, Katalunian bi kolpetako galdera adostu zuten herritar ahalik eta gehien erabakiaren bidera batzeko. Posible da gurean, txantxetan maiz aipatu dugun moduan, test moduko bat osatu behar izatea bihar Euskal Herriak bere etorkizuna erabaki dezan. Ez dakigu, gure eredua herritarren neurrira eraikitakoa izan behar dela uste dugu, gure eredua aurkitzeak emango baitigu aukera benetan erabakiaren aroan murgilduta gaudela adierazteko.
Nola amaitzen da hau guztia? Ez dakigu. Etengabeko eraikuntza prozesu bat da hau. Uste dugu erabakiaren aroa lurralde osora hedatu ahala galdera ezberdinak proposatuko direla galdeketetan, eta uste dugu galdeketa horietako bakoitzean sektore, ikuspegi, identitate eta perspektiba ezberdinak batuko direla. Horregatik, pasa den azaroan amaitu genuen Eskura prozesuaren baitan mahaigaineratu genuen galdera horiek guztiek, prozesu horiek guztiek, adostasun zabalago baten topatu behar zutela konfluentzia. Ez dakigu erabakitzeko eskubidea gauzatzea ahalbidetuko duen itun zabal bat izango den azken emaitza, nahikoa herritar eta konfiantza eraikiko den "E" egun izugarri bat deitzeko, bidean gure herriaren errealitateak aukera berriak eskainiko dizkigun, azkartu egingo dituenak erritmoak edo oztopo berriak sortuko diren galga gisa.
Gure buruari jarri geniezaioken helbururik handiena jarri diogu, erabakitzeko eskubidea gauzatzea, baina 2018a ez da totem bat, lanerako erreferentzia gisa definitu du Gure Esku Dagok data hori. Prozesuan zehar eraikitako adostasunak, sorturiko bide berriek, ezinek eta aukerek definituko dute erabakiaren aro gisa definitu dugun bide honen amaiera.
Ekainaren 4 eta 5eko asteburuan lehenbizi eta hurrengoan gero adierazi dugu, gure ustez, ireki nahi dugun aro horren ezaugarri nagusia zein den: tokian toki, eraikitzeko gai garen adostasunaren neurriko urratsak ematea. 34 herritan galdeketak izan ziren, hiri handiagoetan galdeketa antolatzeko borondatea eta lehen ernamuina jarri zuten, galdeketa berriak iragarri dituzte beste 60 herritan...
Erronka ez da horrenbeste Debagoienan, Goierrin, Aramaion, Azpeitian edo Ispasterren parte hartze handiagoak lortzea; erronka antzeko prozesu bateratzaileak Euskal Herri osoan lortzean datza, paisaiarik lehorrenean bezala berde indartsuan, landa eremuan eta hirigune handiagoetan, identitate pertenentzia anitzagoak diren eremuetan, kezka sozial ezberdinak diren eremuetan antzeko prozesu bateratzaileak lortzean dago. Goierrirako balio duen adostasunak ez du balioko Erriberarako, Bilbo Handirako, baina adostasunak eta elkarlanak denerako balio du berdin. Herritarrak egiten dituelako boteretsu, zoriontsu, bizikide, herrikide. Erronkaren maila ikusita, "hauek burutik daude!" esango du baten batek, "ai amigo" ez da bide errazik, ibiliaren ibiliaz urratu artean.
Errealitate berri bat sortzen ari garela uste dugu, herritarrak elkarrekin bide berri bat irekitzeko gai izaten ari garela uste dugu. Inoren aurka egin gabe, inori zer egin behar duen esan gabe, biharko egunean denok batuko gaituen bide komun baterako orube oso garrantzitsua eraikitzen ari garela uste dugu, herritarrok protagonista izango gaituen orube berri bat, norbera nondik datorren baino elkarrekin nora joan nahi dugun adosteari ekiteko bide eman dezakeen aro berri bat irekitzen ari garela uste dugu.
Noski, ez gaude munduan bakarrik eta badakigu. Zorionez alderdiek, erakundeek, eragile sozial eta sindikalek... denek dute euren helburuen baitan erabakitzeko eskubidearen gauzapenari loturiko proiekturik. Iritsi behar du egunak guztiaren konfluentzia moduko bat izango dena. Herri honek erabakiko badu, denaren eta denen konfluentzia egoera aurrez ikusi gabekoa beharko baitu, eta hor denok egongo gara, edo ez da erabakirik izango.
Euforiak xinaurri lanari egin behar dio leku orain. Behar dugu baliatu aukera hau herritarrei dinamika sustatu eta laguntzeko deia egiteko. Herri batzordeetan parte hartuz, aldian behin norberak ahal eta nahi duen neurrira bere ekarpena eginez, norbere denbora eskainiz, diru ekarpena eginez, bazkide egin eta dinamikaren egunerokoan sartuz (gureeskudago.eus helbidean informazio guztia).
Ez dugu ziurtasunik saltzeko, konbentzimendua eta irribarre bat besterik. 500 kilometrora dauden ezinei baino bertatik bertara ditugun aukerei begiratzeko grina, elkarrekin aritze hutsak sortzen duen ilusioa erregai eta "jende zoriontsua herri libre batean" amets. Bai, posible da, XXI. mendean "etorkizun", "elkarrekin" eta "erabaki" hitzak idatzi ahal ditugu eta hori, gure esku dago. Zorionak denoi!