Hizkuntza idatzi gisa euskarak oso zabalpen gutxi eduki zuela pentsatzeko arrazoi sendoak dagoz eta ildo orokor gisa hartuta ideia zuzentzat jo genezake. Hala ere, euskara idatziak egina du batzuetan pentsatzen dugun baino askotaz bide luzeagoa.
Orain dela urte batzuk aldizkari honetan bertan ‘Lehenengo euskal kazetari mahatsorriak’ artikulua argitaratu genuen. Bertan 1935 eta 1937 urte bitartean Euzkadi egunkariko orrialdeetan agertutako dozena bat kronika jaso genituen. Begoñako kontuen berri ematen zuten. Hiru egileri zor dizkiogu: Gautxori, Aixerixa elgoibartarra (gerra garaian) eta, batez ere, Igetutxa. Zoritxarrez, ez dugu oraindik argitu gaitzizen horien atzean nor zegoen.
Horrela aitortu bagenien ere, haiek ez ziren izan euskaraz Begoñako kronikak idatzi eta argitaratu zituzten lehenengoak. Herriko albiste zaharragoak topatu ditugu. Dezente zaharragoak, euskarazko kazetaritzak, bere apalean, uste dugun baino ibilbide oparoagoa egin duelako. BERTONek aurrekari zaharrak ditu, sustraiak sakonak dira.
Kirikiño eta Euzko Abendaren Elez
1935 eta 1937 urte bitarteko kronika haiek, Euzkadi egunkariko herrietako berrien atalean argitaratu zituzten. Euskarazko atal hartako ardura, sasoi hartan, euskal letretatako izen handi baten eskuetan zegoen, Estepan Urkiaga Lauaxetarenetan hain zuzen ere. Baina euskal atala askotaz lehenago jaio zen, Euzkadi berarekin batera, 1913an. Eta garai hartan beste idazle bikain baten gidaritzapean abiatu zen: Ebaristo Bustintza, Kirikiño.
Egiari zor, Kirikiñok aparteko garrantzia eduki zuen Bilbo aldeko euskarazko kazetaritzan. Resurrección María Azkueren Euskalzale astekarian hasi zen (1897-1899) baina hura Espainiako Gobernuaren presioen ondorioz itxi eta gero, Azkuek berak jarri zuen hurrengo astekari euskaldunaren buru: Ibaizabal (1902-1903). Ibaizabal hura Tiboli kalean zeukan bulegoa, beraz Begoñako errepublikan egiten zela esan genezake, nahiz eta ordurako Tiboli eta Matiko alde hori Bilbo izan.
1913an atzera ekin zion Kirikiñok euskarazko kazetaritzari, Euzkadi egunkari sortu berriko euskal ataleko arduradun gisa. Atal horretako testu asko berak egin zituen baina, gutxika-gutxika, herrietatik laguntzaileek bidalitako kronikak ere hasi ziren agertzen. Tolosa, Gernika, Mungia, Mutriku... Herrietako kroniken txoko hari ‘Euzko Abendaren Elez’ jarri zioten izena, alegia, euskal aberriaren elez edo berbaz. 1928 urtera arte eutsi zion mañaritarrak Euzkadiko euskarazko atalari. Egunean-egunean egindako lan bikainari esker itzal handia eskuratu ez ezik, euskal kazetaritzaren erraldoi bilakatu zen Kirikiño.
BERTONeko 173. zenbakian agertu genuen bezala, Begoñaz be idatzi zuen Kirikiñok, hala Ibaizabalen nola Euzkadin. Baina haiek ez ziren herriko kronikak, unean uneko arazo edo pasadizoak baino. Gehienbat, euskararen egoeraz eta elizako abadeek gure hizkuntzari orduan egiten zioten erdeinuaz idatzi zuen.
Begoñako euskarazko kronikak orain dela ehun urte hasi ziren agertzen Euzkadin. Herriko kontuen berri ematen zuten. Horren gainean hurrengo hilean egingo dugu berba luze eta sakon. Orain, lerroon ondoan dagoen aletxoa utziko dizuegu, kronika haien egilearen sinadurarekin: Sagu-zar.