'Errazten. Berriro inoiz ez' dokumentua aurkeztu du Egiari Zor fundazioak. Zer dela eta?
Une zehatz honetan memoriaren eta biktimen inguruan ematen ari diren pausoak ikusita, Egiari Zork fundazioko kideok gure ekarpen xumea egiteko beharra sentitu dugu, eta 'Errazten' dokumentua aurkeztu genuen Donostiako Miramar jauregian. Bere lelo nagusia da 'Berriro inoiz ez'. Berriro inoiz ez inolako giza eskubideen urraketarik eta berriro inoiz ez guk sufritutako sufrimenduari. Horretan oinarrituta zazpi puntu definitu ditugu dokumentuan.
Lehen puntuan zuen biktima izaera aipatzen duzue. Zein da zehazki?
Estatuaren biolentziaren ondorio gara: eraildakoak, zaurituak, torturatuak... aurkezpenean 150 lagun batu ginen, baina torturatuak, esaterako, milaka eta milaka dira. Orain arte eta oraindik ere ukatutako errealitateak izan dira gureak, asko justifikatuak izan dira, ezkutatuak, eta ez dugu aukerarik izan gure sufrimendu hori edo gure errelato hori kontatzeko. Ikusten genuen bazela ordua gure identitatea aurkezteko eta kontatzeko zer bizi izan dugun.
Zein jarrera du Egiari Zor fundazioak giza eskubideen urraketa ororen aurrean?
Urraketa guztiak dira drama indibidual edo kolektiboak, guztiak hartu behar dira kontutan, eta ezinbesteako da guzti horiek aitortzea.
Zoru etikoa adosteari zer deritzozu?
Asko aipatzen da zoru etikoa diskurtso arranditsuetan, baina guretzat gutxiengo oinarria da 'berriro inoiz ez inolako giza eskubideen urraketarik'. Guk bizitakoa edo beste batzuk bizitakoa berriro gertatuko ez den bermea, alegia. Uste dugu esfortzu guztiak bideratu behar direla benetan gutxiengo oinarri horretatik abiatuta aurrera egitera. Iruditzen zaigu baita, eremu guztietatik exijitu behar dela, eremu sozialetik, politikotik eta instituzionaletik.
Egia jakitea da 'Errazten' dokumentuaren laugarren puntua.
Egia jakiteko giza eskubideen urraketen mapa oso bat egin behar da, osoa eta orokorra. Orduan ikusiko da zein den gure errelatoaren irudia, kontakizun desberdinekin sortutakoa. Irizpide etiko batzuk inposatu nahian ari dira, eta horien arabera senide batzuen sufrimendua ukatua eta justifikatua da. Hori ez da benetan aurrera egiteko bidea.
Zer eskatzen diozu Espainiako Estatuari?
Biktimen kategorizazioarekin bukatzeko. Zentzu garbia du Estatuaren partetik kategorizazio horrek ez baititu onartu berak eragindako sufrimendua eta eragindako biktimak; guzti horren erantzulea bera dela. Espainiar Estatuak ez du inolako intentziorik kategorizazio horrekin bukatzeko. Estatuak bere erantzukizuna onartu behar du, onartzen ez duen bitartean ez dira ikusgarriak izango hemen egon diren sufrimendu ugariak. Egiten dutena da 'ETAk eta beste batzuek eragindako sufrimendua' izendatu, eta ez da horrela; ETAk eta Estatuak diseinatutako estrategiak eragindako sufrimenduak daude hemen, eta hori ere kontutan hartu behar da.
Memoria gai arantzatsua bihurtu da. Zein memoria aldarrikatzen duzu?
Memoria inklusiboa, osoa eta poliedrikoa aldarrikatzen dugu. Kontakizun desberdinak uztartuz sortzen da kontakizun anitza. Baina batak ez du bestea inposatzen zeren momentu bat oso modu desberdinean bizi daiteke zu baldin bazara hildakoaren senidea, tiro egin zuena edo zu baldin bazara ondoko kalean zegoen bizilaguna. Kontakizunak eta bizitzeko moduak desberdinak dira, eta uste dugu denak kontutan hartu behar direla. Inor mugatu gabe, ezer justifikatu gabe eta arrazoiak eta ondorioak azalduta.
Elkarguneak bultzatzeko prest zaude?
Bai, eta horretara bideratuko dugu Egiari Zor fundazioaren lana aurrerantzean. Edozein espazio, foro edo konferentzietan parte hartzeko prest gaude gure lekukotzak bertara eramanez, baina badakigu ez dela gure lana bake eta elkarbizitzarako prozesua dinamizatzea. Ezin zaigu inolako erabilpen politikorik eman.
Zelako harrera izan du 'Errazten' dokumentuak?
Duela hilabete aurkeztu genuen, eta gure asmoa da pixkanaka hastea herrietan antolatzen diren lantalde eta dinamiketara zabaltzea. Oreretan eta Hernanin egin dugu, eta uste dugu hor badela hasierako puntu bat. Eragileekin, alderdiekin, erakundeekin eta Memoriaren Institutuarekin ere bilduko gara.
Desberdinen arteko elkar ulertzearen alde zaude, aitortu arren “gauza askotan” ez zaretela ados jarriko. Zertan zehazki?
Egia exijitzen dugunean esan ohi dugu 'nork hil zuen gure senidea', 'nola hil zuten eta zergatik' jakin nahi dugula. 'Zergatik' horretan ez gara ados jarriko, nork bere ikuspuntua izango duelako, baina aurreko bi galderak erantzutea ezinbestekoa da. Horiek erantzunda oinarria jarriko genuke. Hemen bando desberdinak egon dira, eta elkar ulertzea oso zaila izango da, baina uste dugu elkarrekin bizitzea ezinbesteako dela bakean bizi nahi badugu denok.
Azaroaren 20an zure aita Josu Muguruzaren hilketaren 26. urtemuga eta Santi Brouarden hilketaren 31. urtemuga bete da. Manifestazioan 3.000 lagun elkartu ziren.
Hogeita sei urte pasa dira eta jendeak jarraitzen du egun horretan kalera irteten, jendeak ez du ahazten. Etxean aipatu ohi dugu azaroaren 20a ez dela guretzako eguna, herriarekin partekatzeko eguna da. Aurten arratsaldean manifestazioan jendetza elkartu zen. Poztekoa da; betetzen zaitu.
Estatu terrorismoaren aitortzarik eta erreparaziorik espero duzue?
Itxaropena ez da galtzen. Bakean eta elkarbizitzan oinarritutako gizartea eraiki behar dela esaten duten bitartean, Espainiatik ukazioa eta mugak iristen zaizkigu, eta horrela zaila da aurrera egitea. Uste dugu bere herritarrak defendatu behar dituen Estatuak egindakoaren gaitzespenik eta aitortzarik egin gabe zaila dela. Badakigu Espainiatik ezer guxti etorriko dela. Guk esperantza hemen, Euskal Herrian dugu. Hemen eraikiko dugu benetan nahi dugun gizartea.
Europako justizian baduzue itxaropenik?
Espainiako justiziarengandik tratamendu berezia jaso dugu, apartekoa, kalte-ordainak ukatuak izan zaizkigunean, adibidez. Eskuin muturreko talde baten biktima bezala hartzen gaituzte, ez Estatu terrorismoaren biktimatzat. Esaten dute, 'zuk eta zuk ETArekin lotura izan duzue' hortaz, bigarren biktimizazioa egiten dizute. Auzitegi Nazionalak euskal heritarren 17 bat kalte-ordain eskabide ukatu zizkigun, eta guk helegitea aurkeztu genuen Auzitegi Gorenean. Gorenaren ezezkoa espero dugu, eta orduan gorago egingo dugu. Bidea egingo dugu modu bakarra delako Europako auzitegietara iristeko. Europak arrazoia emango digun itxaropena dugu, baina ez dugu orain espero. Luze joko du.
Memoriaren Egunak eta Gogora Institutuak zalaparta ugari sortu dute.
Inolako hildakorik egon ez den urteko egun bakarra zelakoan adostu zuten azaroaren 10a Memoriaren Eguna ospatzeko. Baina ez da horrela, egon badago, baina ez dago aitortua.
Institutua bera sortzea aurrerapausoa da, baina uste dugu hortik ezin dela etekin politikorik atera. Hasteko institutuan parte hartzeko baldintzak jartzen dizkizute, eta egiten ari diren memoria mugatua da. Institutuan parte hartzeko prest gaude eta joango gara bertara gure kontakizun guztiekin, baina ez diogu erabateko zilegitasuna eman nahi institutuari uste dugulako mugatu egiten duela memoriaren mapa osoa. Gainera, batzuek hartu dute horren gidaritza, eta jarri dira partida honetan arbitro bezala. Hori ere esan genuen, arbitro bezala jarri dira beraiek ere partaide direnean eta erantzukizunak dituztenean, Ertzaintzaren edota dispertsioaren inguruan. Hortaz, bide honetik goaz, baina lan asko dugu egiteko.
Noiz despolitizatuko da memoria?
Gutxiengo oinarria jartzen denean eta alderdien partetik ez dagoenean interesik biktimak erabiltzeko. Sufrimendu guztiak kontatzeko prest gaudenean eta aurrera egiteko prest gaudenean despolitizatuko da.
Zuk zelako memoria daukazu?
Oso txarra.
Zure amak?
Hobea.
Eta zure aita Josu Muguruzaren memoria?
Mundu guztiak du zerbait kontatzeko, anekdotaren bat, bizipenen bat. Badira urtero gauza bera esaten didatenak. Ez da erraza egun hori kudeatzea. Ohituta nago txikitatik bizi izan dudalako, ikasi dut horrekin bizitzen. Beti dago istorioren bat kontatzeko, eta gustura entzuten dut.